Mini pembe hanımlar ilk şaşırtmadan sonra hemen toparlandılar.Üç tanesi iki süt dişi çıkarmaya başladı bile!Aferin benim kızlarıma.Dolunay vakti ektiğim tohumlardan henüz bir haber yok.Yumurta ise kendinden emin salonu dimdik gözetliyor!Tam 4 gün oldu.
Tüm bunlar olurken FSD'de çiftlik balıklarını tartışıyoruz.Oldukça sevdiğim bir konu olan deniz ve balık konusunda ben de birşeyler yazdım.Onları burada sizlere de aktarayım.
Yine cok onemli ve uzucu bir konu...Baliklari sadece bitkisel besinlerle beslemiyorlar ne yazikki.Hayvansal besinlerde kullaniliyor.Deli dana ders olmadi herhalde sirada manyak levrek var!Gerci onun da satilacak ilaclarini simdiden depolamislardir ya!Once bizi hasta etmeleri lazim.Resmen paranoyak yaptilar bizi!Onun da mi ilacini cikaracaklar yoksa :)))Bir scubaci ve deniz asigi olarak ilk soruna ne yazik ki evet diye cevap verebilirim.Cipuranin dis ve kafa yapisindan biraz anlasilabiliyor(dogal olanin kafasi daha sert acili ve disleri daha guclu ama ayirt etmek zaman aliyor)Somonlar da civa problemi var.Ayni zamanda da boyaniyor.Hala arastiriyorum duzgun olan var mi diye.Amerika'da Whole Foods'dan alirken hep boyanmamis naturel etiketlileri seciyordum.Bizde henuz yok bu sistem.Olta levregi bulursan gobek at!5 liralik tekirleri toksik kirmizi boyalarla boyayip 25'e barbun diye yutturuyorlardi hatirlarsan.Tavuk baligi diye tatsiz tuzsuz ve besin degeri cok dusuk bir balik cinsini(genelde yem yapilir) fileto mezgit diye satan cok ne yazikki...Kopek baligini ki sossuz cok yavandir yine baska adlarla satiyorlar.Keler yine bir kopekbaligi cinsidir bilmeyene ozel birseymis gibi yutturuluyor.Dip baliklari bilirsin ortodoks musevilikte haramdir ve hep dusunurum bu tur seyler binlerce yil oncesinden nasil ayrimlanmistir diye.Bunlar dip cokeltisi yerler.Yani nerde neyin coktugu onemli.Dil baligi fleto+ balik yumurtasi sarilmis rulolar izgara (Kordon'daki Deniz Rest. )her zaman bayila bayila yerim!Karadeniz deki kirlilik malum.Fener ve kalkana bayiliyorum ama fazla tuketmem.Omega3 icin yaza dogru sardalyamiz en temizi.Ayni familyadan sardalyanin minisi papalina cig bile yenir!Ege hala kurtarilmis bolge.Dalislarda da gorebiliyorsun denizlerimiz arasindaki farki.Canavar yosunun uc senedir kiyilarimiza iyice ulasmasi,balik populasyonunu kotu yonde etkilemeya baslamis olsa bileSu anda kiraca,istavrit,tabiki caanim cinekop.Yikayip kurulayip azicik deniztuzu ve zeytinyagi ile ovup 180 derece firina.14 dakikada sulu sulu ama citir da!Hamsi bastaci hala Karadenizli olmasina ragmen.Marmara Hamsisi daha iridir ama bizim lazlar makbuldur.(cherry domates misali,govde kuculdukce lezzet yogunlugu artar)SAKIN HAMSIYI AYCICEK YAGINDA(Omega 6) KIZARTMA der Prof.Kenan Demirkol hoca.Cunku Hamsinin omega3 unu yok ediyormus.Saglikli ve lezzetli tarifler istersen bir kac ton yazabilirim sonra :)))Laos,mercan olabilir.Bazen Istanbul'da kimsenin yuzune bakmadigi 8-10 santimlik minik mercanlar buluyorum.Yine firinda pullarini soymadan kendi bugusunda nefis pisiyor.Tadi pavuryayi andiriyor.Bol fosfor zarganada var.Balikci da tipki kasap gibi guven ve zaman meselesi.Kumkapi,cok erken saatte ve hep ayni adamdan alirsan fiyatta bile fark ederki ucuracak lezzetler de yakalamak mumkun arkadasim.Konu onemli ve derin.Gundeme getirdigin icin harikasin!Bazen bogaza balik tutmaya gidiyoruz.Bekleriz efendim!Hele bir de LUFER mevsiminde olursa...Karnim acikti ,dalisim geldi!!! Hadi rastgele
Çiftlik balıkları da otlarla tedavi edilecek Çiftlikte yetişen balıklardaki aşırı antibiyotik kullanımına karşı doğal otlu yöntem geliyor 10/04/2005 (626 kişi okudu) DHA - MUĞLA - Muğla Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Gülşen Uluköy, 'Çipura, Levrek ve Alabalıkların Doğal Otlarla Bağışıklık Sisteminin Güçlendirilmesi' konulu projesini tamamladı. Uluköy, "İlkbahar ve sonbahar geçişlerinde balık çiftliklerinde üretilen deniz balığında 'vibriosis', alabalıklarda ise kızıl ağız hastalığı oluşuyor. Üreticiler buna karşı balıklara bilinçsizce antibiyotik yüklemesi yapıyor. Sonuçta balıkların Avrupa'ya ihracatında sorun çıkıyor. Antibiyotik kalıntısı fazla olan balıklar ihracattan dönüyor" dedi.
Kirlilik de önlenecek Proje hayata geçirildiğinde balık etinin daha lezzetli olacağına dikkat çeken Uluköy, yöntemi şöyle anlattı: "Doğada bulunan arapsaçı, domuz turpu, safran, nergis, kazsoğanı ve zambak bitkilerinin özsuyunu çıkaracağız. Laboratuvar ortamında etken maddeleri çıkarılan bitkilerle balıkların bağışıklık sistemi güçlendirilecek. Antibiyotik kullanımına gerek kalmadan, balıklar direnç kazanacak. Çiftlik balıkçılığında yüzde 15-20 olan kayıp oranı, bu projeyle yüzde 2'ye çekilecek. Antibiyotik kullanımı ortadan kalkacak. Balıklar daha lezzetli, pulları daha canlı olacak. İhraç edilen balıklar geri dönmeyecek. Antibiyotiklerin yol açtığı deniz ve çevre kirliliği önlenecek." Uluköy hangi bitkinin hangi balığa faydalı olduğunu belirledikten sonra bu etken maddeyi balığa yemle vereceklerini belirtti. TÜBİTAK ise projeye 165 bin YTL destek sağlıyor.
DENIZLERI AGLATMAYALIM
Beslenme konusu cok karisik.Her an yeni birseyler kesfediliyor.Asagida iki alinti yaptim.Greenpeace raporu bolum 3 ten (tilapia'dan sonra) itibaren konuyu irdeliyor.Link vermeyi beceremedim uzun oldu :( Ama her satiri cok onemli.Filiz'in de vurguladigi butunluk ve surdurulebilirlik cok iyi anlatilmis.Bildiginiz gibi danalara yamyamlik yaptirildigi icin bu felaket yasandi.Evet buyuk balik kucuk baligi yer ama yaninda antibiyotik,GDO'lu misir,renk verici boyalar ve yag yapici bitkisel takviyelerle degil.Bu yapay bilesenlerin sonuclarini bilmiyoruz.SADECE INSAN SAGLIGI UZERINDE DENEME YANILMA YONTEMI ILE SINIYORUZ!Aman ne hos!1950 lerde Amerika'da DDT nin saglikli oldugunun ilan edilmesi yada Monsantonun Roundup'i gibi.Sizin de bildiginiz gibi inek sutundeki CLA metabolizmanin yag yakimi icin sart.Ama inekler otlamadigi icin ,sizinkiler haric, bugun uretilen sutlerde CLA yok.Obezite ve diyabet konularini arastiranlar bunun disaridan takviyesinin ise yarayacagini dusunup,piyasaya CLA suruplari,kapsulleri yada L-Carnitin haplari surduler.Vucut gelistirmeciler dahil hala kullaniliyor.Bu CLA bitkisel orijinli oldugu icin malesef ayni ise yaramiyor.Sadece ureteni zenginlestiriyor!Biz insanoglunun beslenmesini cozemezken bu nasil para hirsidir ki dogayi satin aliyoruz!Balik yemlerinin halini da su alinti ile acikliyayim.
Balık yemi de kârlıKültür balıkçılığı yem sektörünü cazip hale getirmiş durumda.Balık yemi de kârlıKültür balıkçılığı yem sektörünü cazip hale getirmiş durumda. soL (HABER MERKEZİ) Ülkemizde sayıları hızla artan ve yabancı ortaklıklar bulan çiftliklerin yanı sıra balık yemi fabrikaları da birer birer açılmaya başlandı. Balık yemi süreç içerisinde, balık çiftliğindeki en yüksek maliyetli harcama olarak ayrı ve önemli bir sektör olmayı başardı. Balık çiftliklerinde hesaplar bin ton balık üretimi üzerinden yapılırken, bin ton balığın 2 bin ton yem yediği, 2 bin ton yemin, 1,8 milyon Euro gibi bir maliyet çıkardığı ve bunun üzerinden yemin kilosunun 0,9 Euro`ya ya da 90 Cent`e geldiği belirlendi. Kısacası balığın ağırlığının iki katı yem yediği, sonuç olarak yem yüksek maliyet tuttuğu için, çiftlik balıkçılarından aynı zamanda yem sektörüne girenlerin de güçlü tekeller haline geldiği görülüyor. Balık çiftliği sektörünün önde gelen firma sahipleri Selçuk Yaşar ve Orhan Kılıç, aynı zamanda yem işinden de yüksek kârlar elde etmeye başladı. Yabancı şirketlerin gözü açıldı En son Türkiye`de dünyanın dev tekellerinden Nutrecco bünyesinde yem faaliyetini yürüten Skretting firması, Güllük`te 10 milyon dolarlık yatırım yaptı. Trouw Yem Ticaret adıyla faaliyet yürütecek olan şirket 2009 Nisanı`nda üretime geçmeyi hedefledi. Sektörün kuralsız ve denetimsiz bir şekilde büyümesi, yabancı firmaların yem fabrikası kurmak için bölgeye akın etmelerine neden oldu. Az maliyet çok kazanç Denetimsizlik yem üreten şirketlerin maliyetini oldukça düşürdü. Sektörünün uluslararası danışmanlarından Patrick White çalıştay raporunda gerçekleri açıkça ifade etti: `Ege Bölgesi çiftlik balıkçılığı için çok elverişli. Doğal koyları var ve bu koylar çok korunaklı. İşçilik çok ucuz, bu avantaj. Düşük teknoloji ile üretim yapılabiliyor. Kafes yapılanmasında ve yem sektöründe bıktırıcı denetim yok.` Durumun vehametinin diğer göstergelerinden bir tanesi de Güllük`te temeli atılan Trouw Yem Fabrikası`nın ÇED raporunun henüz olmaması. Fabrika, yem deposu olarak gösterildiği için yasal olarak ÇED raporu gerekmiyor Burada yapılan yasal bir oyunla ÇED raporuna ihtiyaç olmadan fabrikada yem üretimi gerçekleştirilebiliyor.
Yazacak sey cok.Tabi bunlar benim dusuncelerim ve sadece beni baglar.Evet tabagimdaki balik daha ucuz ama bana sormuyorlarki ben bu tipsizi yer miyim diye?Cipura tanesi 18 lira mi,varsa alirsin.Ben 5 liralik hasta eden tatsiz seyi istemiyorum.Ha isteyen varsa buyursun yesin.3 kurus kar ederken hastane masraflarini karsilayacak iyi bir sigortasi oldugunu umalim!Ciftlik baligi oldurulmeden birkac gun once yemlenmez ki donduruldugunda midesi bos olsun,enzim uretmesin ve yine kilit kelime RAF OMRU UZASIN!Uretim tuketici odakli olmadigi,sadece kar amacli oldugu surece biz 5 liralik daha ne kaziklar yeriz kim bilir.Argumanlari herkes balik yesinmis.YESINLER!Herkes hasta olsun daha dogru halbuki.Bir deniz asigi olarak Kas'a her gidisimde beton canavarlari gormemek icin gozlerimi kapatip,gunesin ulkesi Likyanin turkuaz sularina dalardim.Liman agzindaki Fenerin orda ucaga inerken dost akyalarla,sol dudaginin ustu benli gulec laosla bir olurdum.Bugun ayni yerde balik ciftligi var ve evvelki yaz yapilan cekimleri bulup size gostermeyi isterdim:( Gorus mesafesinin 30 metrelerde oldugu yer simdi bir LAGIM CUKURU.Iki metre otesini bile goremiyorsun.Tutsak baliklar aglarin icinde;yeknesak,ben aglarin tam yureginde tutsak,beraber aglayip dururuz...
Sevgiyle kalin
Yesim Guris
"Antibiyotikler, balık hastalıklarının tedavisinde giderek artan miktarda kullanılıyor, bunun bir bölümü bilim için yeni bir durum. Zira, somon çiftçiliğinde kullanılan antibiyotikler doktorların ameliyatlarında kullandıklarıyla aynı; çiftlik somonlarında bulunan penisilinlerin, tetracyline'lerin, sülfonamid'lerin yenmesi, nüfusun tamamında alerjik reaksiyonlara ve antibiyotiklere karşı bir dirence yol açabilir. Furunculosis gibi kimi somon hastalıkları üç ayrı tipte antibiyotiğe karşı dirençli olabilir. Veterinerlik Denetleme Kurumu, çiftlik somonlarında düzenli bir biçimde antibiyotik kalıntıları, tortuları bulmaktadır."
Hazırlayanlar: Michelle Allsopp, Paul Johnston ve David SantilloGreenpeace Araştırma Laboratuarı, Exeter Universitesi, İngilterehttp://www.greenpeace.org.tr/ Akuakültür Endüstrisinin Sürdürülebilirlik Standartlarına Meydan Okumak 1) Giriş Su bitkileri ve hayvanları üzerine yapılan tarıma “akuakültür” denmektedir. Akuakültür yaklaşık 4,000 yıldır Dünya’nın çeşitli bölgelerinde süregelmekte (1). 1980’li yıllardan itibaren, toplam suürünleri yetiştiriciliği (hayvan ve bitkiler için) ciddi anlamda büyüme gösterdi.Küresel olarak bakıldığında, akuakültür üretimi, hayvansal tarımın en hızlı gelişen dalı oldu. Yirminci yüzyılın başından beri (2) yaklaşık 430 (%97) kadar su canlısı türü evcilleştirildi; evcilleştirilen su canlısı türü sayısı halen hızlı bir şekilde yükseliyor. Yakın bir geçmişte, bugün insanlar tarafından tüketilen besinsel balık kaynağının %43 kadarının akuakültürden elde edildiği hesaplandı (3). Fakat, son yıllarda balık stoklarının maruz kaldığı giderek artan aşırı avlanmadan dolayı avlanan balık sayısı giderek azalma eğilimi gösteriyor (4). Buna rağmen, deniz ürünlerine olan talebin sürekli artmasından ötürü, akuakültür sektöründe ciddi bir genişleme yaşandı. Bu genişleme bir açıdan deniz ürünlerine olan talebin artmasından kaynaklanmaktadır, özellikle somon ve karides gibi gelişmiş ülkelere yönelik lüks türler içinse, genişlemenin kendisi, artan talebin bir nedenidir (bkz. resim 1). Tablo 1. 2000 – 2005 Dünya Akuakültür Üretimi (subitkiler hariç) Toplam Üretim(Milyon ton)200020012002200320042005Deniz Akuakültürü14.315.416.517.318.318.9Tatlısu Akuakültürü21.222.523.925.427.228.9
Kaynak: FAO Dünya akuakültüründeki baskın türler, besin zincirinin alt ucundaki türlerdir (deniz kabukluları, otobur balıklar ve hem hayvan hem bitki ile beslenen balıklar) (bkz. resim 2). Örneğin deniz kabukluları ve sazan balığı, gelişmekte olan ülkelerde insanlar tarafından tüketilen türler içerisinde ciddi bir paya sahiptir (5). Diğer taraftan, besin zincirinin daha üst kısmında bulunan, karides, somon ve yüzgeçli balıklar gibi türlerin üretimi de artmaktadır; bunun nedeni, gelişmiş ülkelerde bu türleri talep eden hazır bir pazar bulunmasıdır. (5)
Deniz kaynaklarının sürekli olarak küçülmesine ve aşırı avlanmaya maruz kalmasına karşın, akuakültürü, artan dünya nüfusunun giderek artan balık ihtiyacını karşılamak adına mükemmel bir çözüm olarak sunanlar oldukça yaygın. Ancak, bu endüstrinin gelişmesiyle, üretim yöntemlerinin yoğunlaşması eğilimi de görülüyor, özellikle de etobur türlerin üretimi bakımından. Bu da, hem çevre üzerinde pek çok ciddi olumsuz etki ortaya çıkardı, hem de insan hakları ihlallerine neden oldu. Okuduğunuz bu rapor, akuakültürün küresel endüstriye de yansıyan çevresel ve toplumsal açıdan önemli bazı etkilerini ele almaktadır. Öncelikle somon, orkinos, karides ve çiklit gibi türler üzerinde durulmaktadır. Bu vaka incelemeleri ile çevresel ve sosyal sorunların bazıları gözler önüne seriliyor; bu sorunlar, günümüzde akuakültürün sürdürülebilirliğine zarar vermektedir (Bölüm 2). Gelişmekte olan ülkelerde, hem üretim hem de işleme endüstrilerinin olumsuz sosyal etkiler yarattığı gözleniyor. Sorunlar, üreticilerin ve ürün işleyicilerin, yüksek oranda rekabetçi olan bir pazarda karlarını artırırken, tüketicilerin talep ettiği düşük fiyatları karşılama arzusundan kaynaklanıyor (Bölüm 2). Bazı türlerin beslenmesinde balık besini ve balık yağının kullanılması temel bir sorundur (Bölüm 3). Akuakültür için daha sürdürülebilir bir zemin yaratmak amacıyla, çevre üzerindeki diğer olumsuz etkiler de ele alınabilir (Bölüm 4 ve 5). Bölüm 6’da, akuakültür ürünlerinin sertifikalanması kısaca ele alınıyor. Akuakültürün bir noktada tamamen sürdürülebilir hale gelmesi gerekecek. Akuakültürün bunu başarması için, sıkı kurallar benimsemesi ve bunlara bağlı kalması gerekecek (Bölüm 7). Bu raporun daha kapsamlı ve tüm referansları mevcut hali şu internet adresinden indirilebilir:http://www.greenpeace.org/aquaculture-report. 2) Akuakültürün İnsanlar ve Doğa Üzerindeki Olumsuz Etkileri Aşağıdaki vaka incelemeleri kesinlikle kapsayıcı değildir. Bu incelemelerin amacı daha çok, akuakültür etkinlikleri ile ilgili geniş sorunların yelpazesini örneklemek ve akuakültür endüstrisinin sürdürülebilirlik iddialarına dair ciddi kuşkuları açığa çıkarmaktır. 2.1 KARİDES Habitatın Yok Edilmesi: Karides üretimi için yaratılan göletler binlerce hektar mangrove ormanı alanı ile sulak alanı yok etti. Filipinler (6), Vietnam (7), Tayland (8), Bangladeş (9), Ekvador (10) ve Brezilya dahil olmak üzere pek çok ülkede mangrove ormanlarında ciddi tahribat meydana geldi. (Şekil 3) Mangrove ormanları önemlidir çünkü bu ormanlar, çok sayıda deniz ve kara hayvanını destekler, sahil bölgelerini fırtınalardan korur ve sahil bölgelerinde yaşayan pek çok toplululuğun geçim kaynağı açısından önem taşır. Mangrove ormanları özellikle de, ticari açıdan önemli balıklar dahil olmak üzere, yavru deniz canlılarının barınağı konumunda olduğundan, yok edilmeleri, ticari balıkçılık açısından ciddi zararlara neden olabilmektedir (11, 12). Vahşi Yavru Türlerin Stok Olarak ToplanmasıBazı türler için akuakültür, vahşi doğadan yavru balıkların veya yavru kabukluların toplanmasıyla gerçekleştiriliyor. Örneğin, akuakültür endüstrisinin ihtiyaç duyduğu yavru karideslerin (bunların bilimsel adı postlarva’dır) ciddi bir bölümü kuluçka yuvalarında yetiştirilen karidesler olsa da, dünyanın pek çok yerindeki karides çiftlikleri hala vahşi doğada yakalanan yavru karideslere bağlı durumdadır. Vahşi doğadan yavru karideslerin toplanması nedeniyle, bazı doğal karides stokları artık aşırı düzeyde tüketilmiştir (13, 14). Daha da ötesi, yavru karidesler, her bir avlanma sırasında yakalanan canlıların sadece küçük bir oranını temsil edebilir, bu avlanmalar sırasında büyük oranda istenmeyen canlıların yakalanması (by-catch) ve diğer türlerin ölümü meydana gelebilir (bakınız metin kutusu 1). Bu durum, bölgesel biyoçeşitliliğe ciddi zararlar vermenin yanında, deniz kuşları ve sürüngenler gibi başka türlerin besinlerini de azaltmaktadır. METİN KUTUSU 1 Vahşi karides yavrularının toplanması sırasında zarar verilen canlı türleri · Bangladeş’te, toplanan her bir yavru kaplan karides başına, diğer türlere ait 12-551 adet karides larvası yakalandı ve öldürüldü, bunlara ek olarak, 5-152 adet balık larvası, 26-1636 ader makrozooplanktonik hayvan dahil yakalanıp öldürüldü. · Honduras’ta, bildirildiği kadarıyla yıllık 3.3 milyar yavru karidesin toplanması, diğer türlere ait tahmini 15-20 milyar kadar diğer yavrunun ölümüne sebep oldu. (13)· Hindistan’da Sundarbans bölgesinde, yavru kaplan karidesler toplam avın %0.25-0.27 kadarını oluşturmaktadır. Avın geri kalanı muazzam oranda yavru yüzgeçli balıklardan ve kabuklulardan oluşmaktadır; bunlarsa kıyılara atılmakta ve orada ölmektedir. (15) Hastalık Kontrolünde Kullanılan Kimyasallar Bakterilerin, mantarların, maya hücrelerinin ve diğer patojenlerin öldürülmesi için akuakültür kafeslerine çok çeşitli kimyasallar ve ilaçlar eklenebilmektedir. (16) Bu kimyasalların yakın civarda bulunan su canlılarına zarar verme olasılığı her zaman vardır. Antibiyotiklerin aşırı kullanımı da insanlarda hastalıklara yol açan bakterilerin bu ilaçlara bağışıklık kazanması açısından kamu sağlığı için risk oluşturmaktadır. Vietnam (17) ve Filipinlerdeki (18) karides çiftlikleri üzerinde yapılan araştırmalar, bakterilerin çiftliklerde kullanılan antibiyotiklere karşı bağışıklık kazandığını gösterdi. İçme Suyunun Tüketilmesi ve Tuzlanması İle Tarım Alanlarının Tuzlanması Karides üretimi yapılan gölcüklerde, karideslerin büyümesi açısından suyun optimum tuzluluk oranını korumak için, gölcüklere sık sık ciddi miktarda taze su beslemek gerekmektedir. Bu da ancak ya yer altı su kaynaklarından ya da yakın derelerden suyun pompalanması ile mümkün oluyor; bu da yerel taze su kaynaklarının tükenmesine neden olabilir. Buna ek olarak, aşırı su pompalama da, yakın denizlerden tuzlu suyun su kaynaklarına akmasına sebep olabilir. Bu da tatlı su kaynaklarının tuzlanmasına neden olur ve insanlar tarafından kullanılamaz hale getirir (19, 20). Örneğin Sri Lanka’da, sahilde, karides çiftlik bölgelerinde yaşayan insanların %74 kadarının artık ellerinin altında içme su kaynakları yoktur (21). Bunlara ek olarak, karides çiftlikleri nedeniyle, yakın bölgelerdeki tarımsal alanların tuzlanması ve bu nedenle hasadın düşmesi de mümkündür. Örneğin, tarımsal alanların karides çiftlikleri nedeniyle tuzlanması neticesinde Bangladeş’te çok yaygın hasat azalmaları bildirildi (22). İnsan Hakları İhlalleri Karides çiftlikleri pek çok yerde, daha önce çok sayıda insanın ortak alan olarak kullandığı sahil bölgelerine erişimi engellemiştir. Bu tür alanlarda genellikle resmi toprak hakları ve tapular açısından bir belirsizlik olduğu için, sonuçta insan topluluklarının geniş ölçekte yerlerinden edilmesi durumu yaşanmıştır. Bu durumlarda da genellikle bu topluluklara bir maddi tazminat veya üzerinde yaşayabilecekleri alternatif bir toprak sunulmamıştır (metin kutu 2’ye bakınız). Metin Kutusu 2. Karides çiftliklerinin oluşturulması sırasında el konulan topraklara dair vaka incelemeleri Endonezya’da bazı karides çiftliklerinin oluşturulması sürecinde, polisler ve hükümet kurumları tarafından desteklenen şirketler, topraklara zorla el koymuş ve bölgede yaşayan topluluklara ya yetersiz tazminat vermiş, ya da hiç vermemiştir. Buna benzer durumlar Sumatra, Maluku, Papua ve Sulawesi’den de bildirilmiştir. Ekvador’da, raporlara göre, binlerce topraklara zorla el konulması vakası yaşanmıştır. Bu vakalardan sadece %2 kadarı yasal zeminde çözüme ulaştırılmıştır. İddialara göre, nesillerden beri o bölgede yaşayanlara ait olan on binlerce hektar toprağa zorla el konulmuştur. Bu olaylar sık sık fiziksel kuvvet kullanımını ve askeri kuvvetlerden destek alınması gibi şiddet yollarını da içermiştir (21).1992-1998 yılları arasında Honduras’ın Fonseka Körfezinde ticari karides çiftçiliği yapan şirketlerin bölgedeki toprağa el koyması sebebiyle, sahilde yaşayan çok sayıda insan, geleneksel besin kaynaklarına ve balıkçılık yaptıkları yerlere erişim imkanını yitirdi (23). Bu endüstriye karşı yapılan şiddetsiz eylemlere karşı sık sık tehditlerle ve baskıyla karşılık verildi. Çevresel Adalet Kuruluşunun (Environmental Justice Foundation) bilgilendirmesine göre, şirketlerin güvenlik görevlileri ve karides endüstrisi ile ilişkili “uygulamacı”lar tarafından sık sık şiddete uğrayan protestocular, ayrıca uydurma gerekçelerle de tutuklandılar. En az 11 ülkeden gelen bilgilere göre, protestocuların öldürülmesi de söz konusu (bakınız şekil 4). (Sadece Bagladeş’te, akuakültürle ilgili ihtilaflar sonucunda yaklaşık 150 cinayet olayı olmuştur.) Bu gibi şiddet olaylarının failleri çok nadiren adalet önüne çıkıyor. 2.2 SOMON Besin Kirliliği Balık veya kabukluların üretildiği çiftliklerde oluşan organik atıklar, yenmemiş besinler, vücüt atıkları ve ölü balıklardan oluşmaktadır (24). Somon tarımında bu gibi atıklar kafeslerin yakın civarındaki su ortamına karışır. Bazı aşırı durumlarda, kafeslerde çok sayıda balık bulunması nedeniyle oluşan atıklar, hem tarımı yapılan balıkların hem de vahşi balıkların ölümüne neden olacak düzeyde oksijen düşmesine neden olabilmektedir. Daha yaygın görülen durum ise, yoğun somon yetiştirilen kafeslerin etrafında, biyoçeşitliliğin fark edilir ölçüde azalmasıdır (25). Örneğin, Kanada’da yapılan bir araştırma sonucunda, somon kafeslerinden 200 metre uzaklıkta deniz yatağındaki biyoçeşitliliğin azaldığı gözlendi (26). Şili’de, sekiz somon çiftliği civarındaki biyoçeşitliliğin en az yüzde 50 azaldığı görüldü. Atıklar aynı zamanda bitki besini olarak da işlev görebilir; su dolaşımının kısıtlandığı alanlardaki atıklar nedeniyle, belirli fitoplankton (mikroskopik suyosunları) ve filament suyosunu türleri büyük bir hızla büyüyebilir (27). Bunun sonucunda ortaya çıkabilecek suyosunlarının bazıları çok zararlıdır; bir dizi deniz canlısının ölümüne yol açabilirler ve kabuklu deniz hayvanları nedeniyle insanlarda zehirlenmelere yol açabilirler. Çiftlik Somonlarının Vahşi Doğaya Karışması Tehlikesi Çiftliklerde yetiştirilen Atlantik somonlarının genetik çeşitliliği vahşi Atlantik somonundan daha düşüktür (28, 29). Bu nedenle, çiftlik Atlantik somonları, vahşi somonlarla çiftleşirlerse, ortaya çıkacak nesiller, vahşi somona göre daha az dayanıklı olabilir ve vahşi doğa uyum sağlama açısından önem taşıyan genetik değişkenlik yeteneklerini yitirmiş olabilirler. İlk başlarda, kafesten kaçan somon balıklarının vahşi doğadaki koşullara uyum sağlayamayıp ölecekleri düşünülmüştü, fakat kaçan balıkların büyük bölümü yaşadı (yılda 3 milyon kadar tahmin ediliyor) (30), ve bu somonların şu anda Norveç, İrlanda, İngiltere ve Kuzey Amerika’daki vahşi somonlarla çiftleştmekte olduğu anlamına geliyor. Bu yeni nesil somon yavrularının vahşi doğada sağ kalma yeteneği daha az olduğu için, zaten tehlike altındaki somon nüfuslarının yok olması riski artıyor. Norveç’te, doğada üreyen somon nüfusunun yüzde 11-35 kadarının çiftliklerdeki somonlardan oluştuğu tahmin ediliyor; bazı nüfuslar için bu oran yüzde 80’i aşabiliyor (28). Çiftlik somonlarının doğaya karışmasının devam etmesi, somon nüfusunun orijinal genetik profilinin bir daha geri gelememesi sonucunu doğurabilir (31). Vahşi Atlantik somonunun, yaşadığı bölgelere karışan çiftlik somonları nedeniyle tehlikeyle karşılaşmasına ek olarak, Pasifik akıntılarına karışan Atlantik çiftlik somonları, Kuzey Amerika’da steelhead ve Güney Amerika’da galaxiid gibi başka yerel balık nüfuslarıyla rekabete girerek, onların besinlerine ve yaşam alanlarına ortak olmaktadır (28). Hastalık ve Parazitler Stok yoğunluğunun yüksek olduğu çiftlik kafeslerinde hastalıklar ve parazitler çok ciddi sorunlara neden olabiliyor. Çiftliklerin civarından geçen vahşi balık nüfusları da bu durumdan etkilenebiliyor. Somon çiftliklerinde dikkat çeken bir örnek, parazit deniz bitkileridir; bunlar somon derisi, mukus ve kanla beslenir ve bazı durumlarda balık ölümüne de yol açar. Britanya Kolombiyası’ndaki (32) ve Norveç’teki (31) çiftliklerden yayılan deniz bitkileri nedeniyle, vahşi somon nüfuslarının olumsuz etkilendiğine dair kanıtlar mevcuttur. Britanya Kolombiyası’nda yakın zamanda yapılan araştırmalar, çiftlikler nedeniyle yaşanan deniz biti enfeksiyonunun, önümüzdeki 4 nesil içerisinde yerel pembe somon nüfuslarının %99’unun yok olacağını gösteriyor (33). Eğer yaşanan enfeksiyonlar engellenmezse, bu türün yok olması neredeyse kaçınılmazdır. İnsan Hakları Açısından Sorunlar Batılı ülkelerdeki piyasaların talebi üzerine Güney Şili’de somon çiftlikleri 1980’lerin sonundan itibaren hızla çoğaldı (34, 35). 2005 yılında dünyadaki somon üretiminin neredeyse yüzde 40’ı, Şili’li üreticiler ve işleyicilerden kaynaklanıyordu (36). Bu hızla gelişen endüstrinin güvenlik sicili ise dehşet vericidir. Şili’deki balık çiftliklerinde ve işleme tesislerinde güvenlik koşullarının kötü olduğu, hatta hiçbir güvenliğin olmadığı yaygın bir şekilde bildirilmektedir (35, 36). Son 3 yılda 50’den fazla kaza sonucu ölüm gerçekleşti, bunların çoğu dalgıçlardı. Buna karşılık, dünyanın en büyük somon üreticisi olan Norveç’teki tesislerde tek bir ölüm vakası bildirilmedi (37). Şili’den bildirilen bilgilere göre, aynı zamanda, sektörde çalışan işçilere düşük maaşlar (ulusal yoksulluk sınırı civarında) ödeniyor, uzun çalışma saatleri uygulanıyor, kadınların annelik haklarına saygı gösterilmiyor ve kadınlar sürekli bir şekilde cinsel tacize maruz kalıyor (35, 36). 2.3 DİĞER DENİZ YÜZGEÇLİLERİ Deniz yüzgeçlilerinin akuakültürü gelişmekte olan bir endüstridir. Somon balıkçılık teknolojisinin gelişimi ve somonun piyasa fiyatlarındaki düşüş nedeniyle, üreticiler, daha değerli somon türlerini büyütmelerine öncülük ediyor. Günümüzde büyütülen türler arasında şunlar da yer almaktadır: (1) Norveç, Britanya, Kanada ve İzlanda’da Atlantik Morinası; (2) Kanada, Norveç ve Kuzeydoğu ABD’de mezgit, (3) Hawaii’de Pasifik Berberbalığı (Threadfin?), (4) Britanya Kolombiya’sı ve Washington Eyaletinde Anoplopoma fimbria; (5) Lutjanus analis; (6) Atlantik pisibalığı; (7) Kalkan; (8) levrek ve (9) Çupra (5),. Çoğu tür genellikle ağ ile sarılı alanlarda veya somon gibi kafeslerde yetiştirilmektedir. Diğer taraftan, Atlantik pisibalığı ve kalkan türleri genellikle kara üzerindeki tanklarda yetiştirilmektedir. Somon çiftiliklerinde yaşanan çevre sorunlarına benzer sorunların, bu “yeni” deniz türlerinin kafeslerde yetiştirilmesi sırasında da görülmesi olasıdır. Bazı durumlarda daha da ciddi sorunlar yaşanabilir. Örneğin morina balığı, Atlantik somonuna göre çok daha fazla atık üretir (28), bu da potansiyel besin kirliliği riski yaratmaktadır. Bu sorunun etkilerini azaltmak için kafesler, karadan uzak mesafelere, su hareketlerinin daha güçlü olduğu alanlarda kurulsa da, yine de başka olumsuz etkilerin görülmesi olasıdır. Somon akuakültüründe olduğu gibi, bu balıkların yetiştirilmesi sırasında hastalıkların vahşi balık nüfuslarına yayılması tehlikesi vardır. Eğer çiftliklerdeki balık nüfusları genetik olarak seçiliyorsa da, kafeslerden kaçan balıkların vahşi balıklarla rekabete girmesi ve onlarla çiftleşerek, genetik değişkenliği azaltması tehlikesi mevcuttur. 2.4 ORKİNOS ÇİFTLİKLERİ– AKDENİZ’DEN MAVİ YÜZGEÇLİ ORKİNOS’UN NESLİNİN TÜKETİLMESİ Kuzey mavi yüzgeçli orkinosunun şu anda Akdeniz’de aşırı avlanıyor olması, hem bu bölgedeki orkinos türünün geleceğini, hem de yüzlerce Akdeniz balıkçısını tehdit ediyor. Bu türün ticari açıdan sonunun gelmesinin an meselesi olduğuna dair ciddi kaygılar var. (38). Greenpeace 1999 yılında, Akdeniz’deki mavi yüzgeçli orkinos nüfusunun azalması ile ilgili bir rapor yayınladı (39). Bu raporda son 20 yılda orkinosların stok biyokütlesinin (toplam ağırlık) %80 kadarının yok olduğu belirtiliyordu. Buna ek olarak her avlanma sezonunda muazzam miktarlarda yavru orkinos yakalanmaya devam ediliyor. O tarihte Greenpeace, mavi yüzgeçli orkinos türünün karşılaştığı başlıca tehditin, IUU (Illegal, Unreported and Unregulated) balıkçılık; yani yasadışı, kayıtsız ve denetimsiz balıkçılık, yani “korsan balıkçılık” olduğunu belirtmişti. Korsan balıkçılık, yasalar dışında ve bildirimsiz yapılmaktadır, başka bir deyişle, okyanuslardan balıkların çalınması sürecidir. Bu olay ciddi ve yaygın bir küresel sorun haline geldi, deniz biyoçeşitliliğini tehdit etmeye başladı ve sürdürülebilir balıkçılığın tesis edilmesi önünde ciddi bir engel oldu (40, 41). Bundan 7 yıl sonra, 2006’da, Greenpeace tarafından yapılan ek araştırmalar, orkinos türüne yönelik tehditlerin daha da arttığını gösterdi (38). Korsan balıkçılık hız kesmeden devam ediyordu, üstelik artık, Akdeniz ülkelerinde giderek artan sayıdaki orkinos çiftliklerine balık sağlamak gibi yeni bir teşvik edici neden daha eklenmişti. Orkinos yetiştiriciliğinde, balıklar canlı olarak yakalanır ve kafeslerde suni olarak beslenir. Kilo alan balıklar daha sonra öldürülerek özellikle Japonya gibi ülkelere satılır. 1990’ların sonlarında başlayan orkinos yetiştiriciliği 2006 yılına kadar 12 ülkeye yayıldı (bakınız şekil 5). Bugün, orkinos balıkçılığında yönetim bozukluklarından dolayı Akdeniz’den her yıl kaç adet orkinosun yakalandığı hakkında bilgi sahibi değiliz. Fakat en azından, yasal kotanın çok üzerinde avlanma yapıldığı açıkça ortada. Örneğin, 2005 yılı sayılarına bakıldığında, 44,000 tondan fazla orkinosun Akdeniz’de yakalandığı tahmin edildi. Bu sayı, öngörülen av kotasından %37.5 fazlaydı, daha da kötüsü, bilimsel temelde tavsiye edilen avlanma oranının ise neredeyse %70 üzerindeydi. Orkinos çiftliklerinin toplam kotası, izin verilen toplam avlanma kotalarının üzerinde. Bu da bölgede yasa dışı avcılığı açıkça teşvik ediyor. Bu sektördeki gelişmeler incelendiğinde, orkinos çiftliklerinin yasa dışı balık avcılığı ile desteklendiği görülüyor (38). 2.5 TILAPIA Yabancı Türlerin Ortama Karışması Yeni bir tür, yerlisi olmadığı bir ekosisteme eklendiğinde, düzenli bir şekilde çoğalabilir, lakin bu çoğalma yerel türleri olumsuz şekilde etkiler (42). Tilapia türü “yabancı türlerin bir ortama eklenmesi” konusunda verilebilecek çok güzel ve çarpıcı bir örnektir. Akuakültür alanında en büyük öneme sahip 3 tür tilapia vardır: Nil tilapiası, Mozambik tilapiası ve mavi tilapia (43). Bu tatlı su balıkları Afrika ve Orta Doğu’ya özgü canlılar olmalarına rağmen, akuakültür sayesinde artık 85 farklı ülkede yetiştiriliyorlar. Şu anda dünyada, sayısal temelde ele alındığında, sazandan sonra en sık yetiştirilen balık tilapia türüdür (44). Tilapia balıkları, yetiştirildikleri bölgelerde kafeslerden kaçarak, yeni yaşam alanlarını başarılı bir şekilde işgal etmiştir. Bunun sonucunda dünyanın değişik noktalarında yaygın bir şekilde çoğalan yabancı bir tür haline gelmiştir. Tilapia balıkları, yerlisi olmadığı yaşam alanlarına girdiğinde, hem yerli canlıların yavrularıyla beslendiği, hem de yavruların yaşam alanı olan bitkileri yediği için, yerli balık türlerini tehdit eder. Tilapia balığının, yerlisi olmadığı alanları işgalinin olumsuz etkilerine dair şu tip örnekler bulunuyor:1) Nevada ve Arizona’da yok olma tehlikesi altındaki bir balık nüfusunun azalması2) Madagaskar’da yerel bir balık nüfusunun azalması3) Nikaragua ve Kenya’da, yerel Çiklit türlerinin nüfuslarında azalma4) Meksika’daki Chichincanab Gölüne kaçan tilapiaların üremesi ve yerel balık türlerinin nüfuslarının azalması pahasına, gölün baskın türü haline gelmesi (44). 3. Balık Etinin ve Balık Yağının Yem Olarak Kullanılması / Bycatch Akuakültürde kullanılan balık eti ve balık yağı büyük ölçüde hamsi, ringa balığı ve sardalya (büyükçe sardalyalar ateş balığı olarak da bilinir) gibi ”endüstriyel balıkçılık” denen yolla edinilen küçük yağlı balıklardan elde edilir. Akuakültür metodları yoğunlaştıkça, yem kaynağı olarak balık eti ve yağına bağımlılık artış göstermeye başladı. Özellikle etçil hayvanlar elde etmek için yapılan çiftçilik, sentetik yiyecekleri vahşi yaşamda beslenilen doğal avlara benzetebilmek için kullanılan balık eti ve balık yağına büyük ölçüde bağımlıdır. Etçil Hayvan Çiftçiliği: Net Bir Protein Kaybı Akuakültür endüstrisi sürekli olarak, faaliyetlerinin, dünya balık kaynaklarının sürdürülebilir geleceğini garanti etmek açısından kilit öneme sahip olduğunu ve aşırı tüketime maruz kalan deniz kaynaklarının üzerindeki baskıyı rahatlatacağı fikrini destekledi. İşin aslı, etçil balıkçılıkta ve karidesçilikte, doğadan avlanan balık girdisi, çiftlikte elde edilen balık çıktısını kayda değer miktarda aşmaktadır, çünkü dönüştürme verimlilikleri yüksek değildir. Mesela; üretilen her 1 kilogram somon balığı, başka balıklar veya karidesi beslemek için 2.5 ila 5 kg arasında vahşi balık kullanılmaktadır.45 orkinos çiftçiliğinde, besin olarak kullanılması gereken vahşi balık miktarının üretilen ton balığına oranı daha da fazladır: 1 kg çiftlik balığı için 20 kg yem balık.46 Sonuçta etçil türler için yapılan çiftçilik, balık proteini kazancından ziyade net bir kayıpla sonuçlanıyor. Yani, etçil türlerin çiftçiliği, vahşi balık stokları üzerindeki baskıyı azaltmak yerine, farklı türlerden de olsa, yine vahşi balık stokları üzerindeki baskıyı artırıyor. Akuakültürün daha da yoğunlaşması ve balık akuakültürünün yaygınlaşmasıyla birlikte; balık eti ve balık yağı talebinin mevcut sürdürülemez arzı geride bırakması muhtemeldir. Sürdürülemez Balıkçılık...Endüstriyel balık stokları da dahil olmak üzere, birçok küresel deniz balık stoğu şu anda sürdürülemez bir şekilde tüketime maruz kalıyor. Bu konuda diğer deniz türleri için de kaygılar mevcuttur çünkü endüstriyel balıkçılar tarafından avlanan balıklar, deniz ekosistemlerinde hayati bir rol oynuyorlar. Bu balıklar; başka birçok balık türünün (ticari öneme sahip türler de dahil), deniz memelilerinin ve deniz kuşlarının avıdır. Endüstriyel olarak balıkçılığı yapılan türlerin aşırı avlanmaları, bazı deniz kuşlarının üremeleri üzerinde olumsuz etkilere yol açtı (metin kutusu 3'e bakınız). Endüstriyel olarak avlanan bazı önemli balık türleri üzerinde yapılan bir değerlendirme; büyük ölçüde, bu alanlardaki balıkçılığın kesinlikle sürdürülemez olduğu sonucuna vardı.47 Başka bir araştırma da, balık stoklarının tamamen tüketilmiş ya da aşırı tüketilmiş olarak görülmeleri gerektiği gösterdi.48 49 Sonuç olarak, akuakültürün balık eti ve balık yağına olan bağımlılığını azaltması acil bir ihtiyaç haline gelmiştir. METIN KUTUSU 3 - Endüstriyel balıkçılığın deniz kuşları üzerindeki olumsuz etkisi· 1960’ların sonlarında Norveç'teki ringa balığı stokları aşırı avlanma sonucu çöktü. Stoklar 1969-1987 arasında düşük seviyede kaldı ve bu durum da, yiyecek yetersizliği sebebiyle, kutup martılarının üreme başarılarında ciddi ölçüde olumsuz etkiye yol açtı50.· Kuzey Denizi'ndeki kumbalıklarının son yıllarda aşırı avlanmakta oluşlarının siyah bacaklı martıların üreme başarıları üzerinde olumsuz etkisi oldu51. Bu kuşları ve kutup martılarının yerel nüfusunu korumak için 2000 ile 2004 yılları arasında İskoçya'nın doğusunda balıkçılığın durdurulması önerildi. Akuakültürde Balık eti ve Balık yağına talepAkuakültür yaygınlaştıkça ve yoğunlaştıkça, akuakültür endüstrisi tarafından kullanılan balık eti ve balık yağı miktarı yıllar boyunca artış gösterdi. 2003 yılında bu endüstri, dünyadaki toplam balık eti üretiminin %53'ünü ve balık yağı üretiminin %86'sını kullandı52. Akuakültürde artan balık eti ve balık yağı talebi -kendi başına tartışmalı bir konu olmak üzere- hayvancılıktaki kullanımın bu sektöre yönlendirilmesiyle karşılandı. Şu sıralarda, balık etinin ve balık yağının hayvancılıktaki kullanımı, giderek artan şekilde, kümes hayvanlarının ve domuzların yetiştirilmeleriyle sınırlandırılıyor. Önceleri sert margarinlerin ve pastane ürünlerinin imalatında kullanılan balık yağı şimdi büyük ölçüde hayvancılığa yönlendirilmiş durumda53. Şekil 6, 2003'te küresel ölçekte başlıca türlerce akuakültür yem bileşeni olarak kullanılan balık eti tahminlerini betimliyor. Her ne kadar son yıllarda akuakültürde yem olarak kullanılan balık etinin yerine bitkilerden elde proteinleri koymaya yönelik bir trend ortaya çıktıysa da, etçil türlerin diyetlerinde kullanılan balık eti ve yağının miktarı hala yüksek bir seviyede. Üstelik bu trendin gelişim hızı yavaş olduğu için, üretilen etçil balıkların sayısındaki artıştan doğan balık eti kullanımını karşılamaya bile yetemedi. Örneğin, 1997-2001 arasında, üretilen bir birim somon balığını beslemek için gereken vahşi balık miktarı %25 azalırken, toplam somon balığı üretimi %60 arttı: Bu durum, dönüşüm verimliliğindeki gelişmelerin çoğunlukla gölgede kalmasına neden oldu. Gıda güvenliği sorunlarıDeniz türlerinden elde edilen balık eti ve balık yağının akuakültürde kullanımının insanların gıda güvenliği üzerinde de etkileri var. Örneğin, Güneydoğu Asya'da ve Afrika'da, endüstriyel balıkçılığın hedef almakta olduğu açık deniz balıkları, insan beslenmesi açısından önem taşıyor54. İnsan topluluklarının nüfusu arttıkça bu balıklara talebin artması muhtemel, ki bu da onları hem akuakültür hem de doğrudan tüketim yoluyla baskı altına sokacak55. Dahası, avlanma sırasında ağa takılan (uygunsuz bir biçimde ”değersiz balık” olarak adlandırılan) ve balık eti üretiminde kullanılan ekonomik değeri düşük balıklar, aslında gelişmekte olan ülkelerdeki insanlar için önemli bir besin kaynağı durumunda56. ”Değersiz balıklar”ın akuakültürde kullanımı, bu balıkların fiyatlarını, kırsal bölgede yaşayan fakir insanların karşılayamayacağı şekilde arttırıyor52. Bu etkenleri göz önünde tutarak, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO - Food and Agriculture Organization) akuakültür üretiminde önde gelen ülkelerin hükümetlerine, ”değersiz balık”ların yüksek değerli balık yetiştirilmesinde yem olarak kullanılmasını yasaklamalarını önerdi. 4. Daha sürdürülebilir yemlere doğru ilerlemek Akuakültür endüstrileri büyük ölçüde, kültür balıklarına yem imalinde kullanılan vahşi balıkların yakalanmasına bağımlıdır. Bu durumun, sınırlı bir kaynağın yoğun ve genel olarak sürdürülemez kullanımı olduğu yaygın olarak kabul edilmektedir. Bunun neticesinde, akuakültür endüstrisi, bitkisel temelli yem maddelerinin değerlendirilmeleri ve daha çok kullanılması ile, balık eti ve balık yağına bağımlılığın azaltılması gerektiğini kabul etmiştir. Bitkisel yemler zaten akuakültürde besin maddesi olarak kullanılıyor. Kullanılan ve/veya özellikle gelecek vaadeden bitkisel yemler arasında soya fasulyesi, arpa, kanola, mısır, pamuk tohumu, bezelye ve bakla bulunuyor57. Eğer bitkisel yemler akuakültürde kullanılacaklarsa, gözden kaçırılmaması gereken nokta şu ki, bu durumun sürdürülebilir olabilmesi için o bitkilerin sürdürülebilir tarım yoluyla elde edilmeleri gerekir. Sürdürülebilir tarım; tanım itibariyle, genetiği değiştirilmiş (GDO) ekinlerin kullanımını dışlar. Genetiği değiştirilmiş ekinler, birçok çevresel etki potansiyeli ve GDO olmayan ekinlerin genetik kirlenmesi ile ilişkilidir, ve gıda güvenliği alanında hala çözülmemiş olan birçok kaygıya neden olmuşlardır58. Bazı otçul balıklar ve hem etçil hem otçul beslenen balıklar için; balık büyümesi ve elde edilen ürün seviyesi üzerinde olumsuz etki yaratmadan, beslenmede kullanılan balık etini tamamen bitkisel yemlerle değiştirmek mümkün olmuştur52. Böyle türlerin bu şekilde yetiştirilebilmesi, yemlerin kendilerinin sürdürülebilir tarımla üretilmesi şartıyla, akuakültür için daha sürdürülebilir bir gelecek olduğuna işaret ediyor. Etçil türleri beslemek daha sorunlu görünüyor. Beslenmede balık eti ve balık yağı en az %50 düşürülebiliyor, ama bitki içeriğinin tamamen ikamesi ticari üretim için henüz mümkün olmadı. Sorunlar arasında şunlar da var: Bitkilerde, anti-besinsel etkenler olarak bilinen, balıklar için elverişli olmayan bazı bileşenlerin bulunması ve bazı zaruri yağ asitlerin (Omega-3) yetersizliği29 52. Yağlı balıklar insan beslenmesinde önemli bir omega-3 yağ asidi kaynağı olarak görülür; ama balıkların yalnızca bitkisel yağ temelli diyetlerle beslenmeleri, etlerinde bu yağın miktarını azaltır. Öte yandan, son araştırmalar gösterdi ki; kesim zamanlarından hemen önce yeniden balık yağına dönüş yapıldığı takdirde, balık yağı girdisi bitkisel yağlarla azaltılabilir59. Deniz karidesleri üzerine yapılan en son araştırmalar, beslenmede balık etinin yerine büyük ölçüde bitkisel içerik konulmasının mümkün olabileceğine işaret ediyor; ancak bu konuda ilave çalışmalar yapılması gerekiyor. (60, 61) Bazı akuakültürler, özellikle de ”organik” olarak sınıflandırılanlar, yem olarak balık kırpıntılarını -balıkların insan tüketimi için kesilmeleri ve işlenmeleri sırasında oluşan parçaları- kullanıyorlar. Bir atık ürününün kullanılması bakımından bu süreç, normal balık eti kullanımından daha sürdürülebilir durumdadır. Öte yandan, balık kırpıntılarının geldiği balıkçılık alanının kendisi sürdürülebilir değilse, balık kırpıntılarının kullanılması sürdürülebilir sayılamaz, çünkü bu durumda, balıkların aşırı tüketilmesi döngüsüne katkıda bulunmaktadır. 5. Sürdürülebilir Akuakültür Sistemlerine Doğru İlerlemek Akuakültür operasyonlarının sürdürülebilir üretime doğru ilerleyebilmesi için, endüstrinin, kullandığı yöntemlerin doğal ve sosyal çevre üzerindeki etkilerini her açıdan tanıması ve bunlarla ilgili sorumluluklarını yerine getirmesi gerekmektedir. Bu durum da esas olarak, endüstrinin, üretim faaliyetlerinden doğan sorunları (atıkların elden çıkarılması gibi) çevre üzerine yüklemesinin artık söz konusu olamayacağı anlamına geliyor. Bu da, kapalı üretim sistemleri oluşturmaya yönelmek anlamına geliyor. Örneğin, besin nedeniyle oluşan kirliliği önlemek için, bu atıkların içerisinde yer alan besleyici maddelerin yararlı bir şekilde kullanılması için yollar üretilebilir. Bu alanda örnek olarak, bütünleştirilmiş çoklu-tropik akuakültür (IMTA) (4 numaralı kutuya bakılabilir), aquaponik ve bütünleştirilmiş pirinç-balık yetiştirme sistemleri gösterilebilir. METİN KUTUSU 4 IMTA, yani bütünleştirilmiş çoklu-tropik akuakültür sistemlerinde, deniz yüzgeçlileri ve karides gibi beslenen türlerden elde edilen organik atıklar, deniz yosunu ve kabuklu deniz ürünleri gibi yetiştirilen diğer türler için yem olarak kullanılıyor (bakınız 5. şekil). Örneğin İsrail’deki ticari bir IMTA çiftliğinde, mercanbalığı yetiştiriliyor ve besin yönünden zengin atıkları deniz yosunları yetiştirmekte kullanılıyor. Yosun ise ticari olarak satılabilen Japon abalonlarının beslenmesinde kullanılabiliyor1. Geliştirilmekte olan diğer sistemlerde ise, deniz yosununun kendisi ticari olarak bir değere sahip olabilir. 2,3 Aquaponik sistemlerde, balık çiftliklerinden gelen atık sular, sebze, bitki ve/veya çiçeklerin büyümesi için bir besin kaynağı olarak kullanılıyor. Ticari olarak var olan bir aquaponik sisteminde, tilapia balığı kara üzerindeki tanklarda yetiştiriliyor ve bu tanklardan elde edilen atık su, seralardaki sebzelerin (topraksız olarak) yetiştirilmeleri için kullanılıyor4. Hollanda’da yer alan Happy Shrimp (Mutlu Karides) isimli bir şirket, sebzelerin yetiştirilmesi için kısmen çiftliklerinden elde ettikleri atıkları kullanıyor. Karidesler, yüksek oranda bitkisel protein içeren akuakültür yemine ek olarak deniz yosunları ve bakterilerle de besleniyorlar. Karidesler, çevresel olarak sürdürülebilir şekilde ısıtılan seralarda yetiştirilirler ve hiçbir yavru karides doğadan yakalanmaz...
Tüm bunlar olurken FSD'de çiftlik balıklarını tartışıyoruz.Oldukça sevdiğim bir konu olan deniz ve balık konusunda ben de birşeyler yazdım.Onları burada sizlere de aktarayım.
Yine cok onemli ve uzucu bir konu...Baliklari sadece bitkisel besinlerle beslemiyorlar ne yazikki.Hayvansal besinlerde kullaniliyor.Deli dana ders olmadi herhalde sirada manyak levrek var!Gerci onun da satilacak ilaclarini simdiden depolamislardir ya!Once bizi hasta etmeleri lazim.Resmen paranoyak yaptilar bizi!Onun da mi ilacini cikaracaklar yoksa :)))Bir scubaci ve deniz asigi olarak ilk soruna ne yazik ki evet diye cevap verebilirim.Cipuranin dis ve kafa yapisindan biraz anlasilabiliyor(dogal olanin kafasi daha sert acili ve disleri daha guclu ama ayirt etmek zaman aliyor)Somonlar da civa problemi var.Ayni zamanda da boyaniyor.Hala arastiriyorum duzgun olan var mi diye.Amerika'da Whole Foods'dan alirken hep boyanmamis naturel etiketlileri seciyordum.Bizde henuz yok bu sistem.Olta levregi bulursan gobek at!5 liralik tekirleri toksik kirmizi boyalarla boyayip 25'e barbun diye yutturuyorlardi hatirlarsan.Tavuk baligi diye tatsiz tuzsuz ve besin degeri cok dusuk bir balik cinsini(genelde yem yapilir) fileto mezgit diye satan cok ne yazikki...Kopek baligini ki sossuz cok yavandir yine baska adlarla satiyorlar.Keler yine bir kopekbaligi cinsidir bilmeyene ozel birseymis gibi yutturuluyor.Dip baliklari bilirsin ortodoks musevilikte haramdir ve hep dusunurum bu tur seyler binlerce yil oncesinden nasil ayrimlanmistir diye.Bunlar dip cokeltisi yerler.Yani nerde neyin coktugu onemli.Dil baligi fleto+ balik yumurtasi sarilmis rulolar izgara (Kordon'daki Deniz Rest. )her zaman bayila bayila yerim!Karadeniz deki kirlilik malum.Fener ve kalkana bayiliyorum ama fazla tuketmem.Omega3 icin yaza dogru sardalyamiz en temizi.Ayni familyadan sardalyanin minisi papalina cig bile yenir!Ege hala kurtarilmis bolge.Dalislarda da gorebiliyorsun denizlerimiz arasindaki farki.Canavar yosunun uc senedir kiyilarimiza iyice ulasmasi,balik populasyonunu kotu yonde etkilemeya baslamis olsa bileSu anda kiraca,istavrit,tabiki caanim cinekop.Yikayip kurulayip azicik deniztuzu ve zeytinyagi ile ovup 180 derece firina.14 dakikada sulu sulu ama citir da!Hamsi bastaci hala Karadenizli olmasina ragmen.Marmara Hamsisi daha iridir ama bizim lazlar makbuldur.(cherry domates misali,govde kuculdukce lezzet yogunlugu artar)SAKIN HAMSIYI AYCICEK YAGINDA(Omega 6) KIZARTMA der Prof.Kenan Demirkol hoca.Cunku Hamsinin omega3 unu yok ediyormus.Saglikli ve lezzetli tarifler istersen bir kac ton yazabilirim sonra :)))Laos,mercan olabilir.Bazen Istanbul'da kimsenin yuzune bakmadigi 8-10 santimlik minik mercanlar buluyorum.Yine firinda pullarini soymadan kendi bugusunda nefis pisiyor.Tadi pavuryayi andiriyor.Bol fosfor zarganada var.Balikci da tipki kasap gibi guven ve zaman meselesi.Kumkapi,cok erken saatte ve hep ayni adamdan alirsan fiyatta bile fark ederki ucuracak lezzetler de yakalamak mumkun arkadasim.Konu onemli ve derin.Gundeme getirdigin icin harikasin!Bazen bogaza balik tutmaya gidiyoruz.Bekleriz efendim!Hele bir de LUFER mevsiminde olursa...Karnim acikti ,dalisim geldi!!! Hadi rastgele
Çiftlik balıkları da otlarla tedavi edilecek Çiftlikte yetişen balıklardaki aşırı antibiyotik kullanımına karşı doğal otlu yöntem geliyor 10/04/2005 (626 kişi okudu) DHA - MUĞLA - Muğla Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Gülşen Uluköy, 'Çipura, Levrek ve Alabalıkların Doğal Otlarla Bağışıklık Sisteminin Güçlendirilmesi' konulu projesini tamamladı. Uluköy, "İlkbahar ve sonbahar geçişlerinde balık çiftliklerinde üretilen deniz balığında 'vibriosis', alabalıklarda ise kızıl ağız hastalığı oluşuyor. Üreticiler buna karşı balıklara bilinçsizce antibiyotik yüklemesi yapıyor. Sonuçta balıkların Avrupa'ya ihracatında sorun çıkıyor. Antibiyotik kalıntısı fazla olan balıklar ihracattan dönüyor" dedi.
Kirlilik de önlenecek Proje hayata geçirildiğinde balık etinin daha lezzetli olacağına dikkat çeken Uluköy, yöntemi şöyle anlattı: "Doğada bulunan arapsaçı, domuz turpu, safran, nergis, kazsoğanı ve zambak bitkilerinin özsuyunu çıkaracağız. Laboratuvar ortamında etken maddeleri çıkarılan bitkilerle balıkların bağışıklık sistemi güçlendirilecek. Antibiyotik kullanımına gerek kalmadan, balıklar direnç kazanacak. Çiftlik balıkçılığında yüzde 15-20 olan kayıp oranı, bu projeyle yüzde 2'ye çekilecek. Antibiyotik kullanımı ortadan kalkacak. Balıklar daha lezzetli, pulları daha canlı olacak. İhraç edilen balıklar geri dönmeyecek. Antibiyotiklerin yol açtığı deniz ve çevre kirliliği önlenecek." Uluköy hangi bitkinin hangi balığa faydalı olduğunu belirledikten sonra bu etken maddeyi balığa yemle vereceklerini belirtti. TÜBİTAK ise projeye 165 bin YTL destek sağlıyor.
DENIZLERI AGLATMAYALIM
Beslenme konusu cok karisik.Her an yeni birseyler kesfediliyor.Asagida iki alinti yaptim.Greenpeace raporu bolum 3 ten (tilapia'dan sonra) itibaren konuyu irdeliyor.Link vermeyi beceremedim uzun oldu :( Ama her satiri cok onemli.Filiz'in de vurguladigi butunluk ve surdurulebilirlik cok iyi anlatilmis.Bildiginiz gibi danalara yamyamlik yaptirildigi icin bu felaket yasandi.Evet buyuk balik kucuk baligi yer ama yaninda antibiyotik,GDO'lu misir,renk verici boyalar ve yag yapici bitkisel takviyelerle degil.Bu yapay bilesenlerin sonuclarini bilmiyoruz.SADECE INSAN SAGLIGI UZERINDE DENEME YANILMA YONTEMI ILE SINIYORUZ!Aman ne hos!1950 lerde Amerika'da DDT nin saglikli oldugunun ilan edilmesi yada Monsantonun Roundup'i gibi.Sizin de bildiginiz gibi inek sutundeki CLA metabolizmanin yag yakimi icin sart.Ama inekler otlamadigi icin ,sizinkiler haric, bugun uretilen sutlerde CLA yok.Obezite ve diyabet konularini arastiranlar bunun disaridan takviyesinin ise yarayacagini dusunup,piyasaya CLA suruplari,kapsulleri yada L-Carnitin haplari surduler.Vucut gelistirmeciler dahil hala kullaniliyor.Bu CLA bitkisel orijinli oldugu icin malesef ayni ise yaramiyor.Sadece ureteni zenginlestiriyor!Biz insanoglunun beslenmesini cozemezken bu nasil para hirsidir ki dogayi satin aliyoruz!Balik yemlerinin halini da su alinti ile acikliyayim.
Balık yemi de kârlıKültür balıkçılığı yem sektörünü cazip hale getirmiş durumda.Balık yemi de kârlıKültür balıkçılığı yem sektörünü cazip hale getirmiş durumda. soL (HABER MERKEZİ) Ülkemizde sayıları hızla artan ve yabancı ortaklıklar bulan çiftliklerin yanı sıra balık yemi fabrikaları da birer birer açılmaya başlandı. Balık yemi süreç içerisinde, balık çiftliğindeki en yüksek maliyetli harcama olarak ayrı ve önemli bir sektör olmayı başardı. Balık çiftliklerinde hesaplar bin ton balık üretimi üzerinden yapılırken, bin ton balığın 2 bin ton yem yediği, 2 bin ton yemin, 1,8 milyon Euro gibi bir maliyet çıkardığı ve bunun üzerinden yemin kilosunun 0,9 Euro`ya ya da 90 Cent`e geldiği belirlendi. Kısacası balığın ağırlığının iki katı yem yediği, sonuç olarak yem yüksek maliyet tuttuğu için, çiftlik balıkçılarından aynı zamanda yem sektörüne girenlerin de güçlü tekeller haline geldiği görülüyor. Balık çiftliği sektörünün önde gelen firma sahipleri Selçuk Yaşar ve Orhan Kılıç, aynı zamanda yem işinden de yüksek kârlar elde etmeye başladı. Yabancı şirketlerin gözü açıldı En son Türkiye`de dünyanın dev tekellerinden Nutrecco bünyesinde yem faaliyetini yürüten Skretting firması, Güllük`te 10 milyon dolarlık yatırım yaptı. Trouw Yem Ticaret adıyla faaliyet yürütecek olan şirket 2009 Nisanı`nda üretime geçmeyi hedefledi. Sektörün kuralsız ve denetimsiz bir şekilde büyümesi, yabancı firmaların yem fabrikası kurmak için bölgeye akın etmelerine neden oldu. Az maliyet çok kazanç Denetimsizlik yem üreten şirketlerin maliyetini oldukça düşürdü. Sektörünün uluslararası danışmanlarından Patrick White çalıştay raporunda gerçekleri açıkça ifade etti: `Ege Bölgesi çiftlik balıkçılığı için çok elverişli. Doğal koyları var ve bu koylar çok korunaklı. İşçilik çok ucuz, bu avantaj. Düşük teknoloji ile üretim yapılabiliyor. Kafes yapılanmasında ve yem sektöründe bıktırıcı denetim yok.` Durumun vehametinin diğer göstergelerinden bir tanesi de Güllük`te temeli atılan Trouw Yem Fabrikası`nın ÇED raporunun henüz olmaması. Fabrika, yem deposu olarak gösterildiği için yasal olarak ÇED raporu gerekmiyor Burada yapılan yasal bir oyunla ÇED raporuna ihtiyaç olmadan fabrikada yem üretimi gerçekleştirilebiliyor.
Yazacak sey cok.Tabi bunlar benim dusuncelerim ve sadece beni baglar.Evet tabagimdaki balik daha ucuz ama bana sormuyorlarki ben bu tipsizi yer miyim diye?Cipura tanesi 18 lira mi,varsa alirsin.Ben 5 liralik hasta eden tatsiz seyi istemiyorum.Ha isteyen varsa buyursun yesin.3 kurus kar ederken hastane masraflarini karsilayacak iyi bir sigortasi oldugunu umalim!Ciftlik baligi oldurulmeden birkac gun once yemlenmez ki donduruldugunda midesi bos olsun,enzim uretmesin ve yine kilit kelime RAF OMRU UZASIN!Uretim tuketici odakli olmadigi,sadece kar amacli oldugu surece biz 5 liralik daha ne kaziklar yeriz kim bilir.Argumanlari herkes balik yesinmis.YESINLER!Herkes hasta olsun daha dogru halbuki.Bir deniz asigi olarak Kas'a her gidisimde beton canavarlari gormemek icin gozlerimi kapatip,gunesin ulkesi Likyanin turkuaz sularina dalardim.Liman agzindaki Fenerin orda ucaga inerken dost akyalarla,sol dudaginin ustu benli gulec laosla bir olurdum.Bugun ayni yerde balik ciftligi var ve evvelki yaz yapilan cekimleri bulup size gostermeyi isterdim:( Gorus mesafesinin 30 metrelerde oldugu yer simdi bir LAGIM CUKURU.Iki metre otesini bile goremiyorsun.Tutsak baliklar aglarin icinde;yeknesak,ben aglarin tam yureginde tutsak,beraber aglayip dururuz...
Sevgiyle kalin
Yesim Guris
"Antibiyotikler, balık hastalıklarının tedavisinde giderek artan miktarda kullanılıyor, bunun bir bölümü bilim için yeni bir durum. Zira, somon çiftçiliğinde kullanılan antibiyotikler doktorların ameliyatlarında kullandıklarıyla aynı; çiftlik somonlarında bulunan penisilinlerin, tetracyline'lerin, sülfonamid'lerin yenmesi, nüfusun tamamında alerjik reaksiyonlara ve antibiyotiklere karşı bir dirence yol açabilir. Furunculosis gibi kimi somon hastalıkları üç ayrı tipte antibiyotiğe karşı dirençli olabilir. Veterinerlik Denetleme Kurumu, çiftlik somonlarında düzenli bir biçimde antibiyotik kalıntıları, tortuları bulmaktadır."
Hazırlayanlar: Michelle Allsopp, Paul Johnston ve David SantilloGreenpeace Araştırma Laboratuarı, Exeter Universitesi, İngilterehttp://www.greenpeace.org.tr/ Akuakültür Endüstrisinin Sürdürülebilirlik Standartlarına Meydan Okumak 1) Giriş Su bitkileri ve hayvanları üzerine yapılan tarıma “akuakültür” denmektedir. Akuakültür yaklaşık 4,000 yıldır Dünya’nın çeşitli bölgelerinde süregelmekte (1). 1980’li yıllardan itibaren, toplam suürünleri yetiştiriciliği (hayvan ve bitkiler için) ciddi anlamda büyüme gösterdi.Küresel olarak bakıldığında, akuakültür üretimi, hayvansal tarımın en hızlı gelişen dalı oldu. Yirminci yüzyılın başından beri (2) yaklaşık 430 (%97) kadar su canlısı türü evcilleştirildi; evcilleştirilen su canlısı türü sayısı halen hızlı bir şekilde yükseliyor. Yakın bir geçmişte, bugün insanlar tarafından tüketilen besinsel balık kaynağının %43 kadarının akuakültürden elde edildiği hesaplandı (3). Fakat, son yıllarda balık stoklarının maruz kaldığı giderek artan aşırı avlanmadan dolayı avlanan balık sayısı giderek azalma eğilimi gösteriyor (4). Buna rağmen, deniz ürünlerine olan talebin sürekli artmasından ötürü, akuakültür sektöründe ciddi bir genişleme yaşandı. Bu genişleme bir açıdan deniz ürünlerine olan talebin artmasından kaynaklanmaktadır, özellikle somon ve karides gibi gelişmiş ülkelere yönelik lüks türler içinse, genişlemenin kendisi, artan talebin bir nedenidir (bkz. resim 1). Tablo 1. 2000 – 2005 Dünya Akuakültür Üretimi (subitkiler hariç) Toplam Üretim(Milyon ton)200020012002200320042005Deniz Akuakültürü14.315.416.517.318.318.9Tatlısu Akuakültürü21.222.523.925.427.228.9
Kaynak: FAO Dünya akuakültüründeki baskın türler, besin zincirinin alt ucundaki türlerdir (deniz kabukluları, otobur balıklar ve hem hayvan hem bitki ile beslenen balıklar) (bkz. resim 2). Örneğin deniz kabukluları ve sazan balığı, gelişmekte olan ülkelerde insanlar tarafından tüketilen türler içerisinde ciddi bir paya sahiptir (5). Diğer taraftan, besin zincirinin daha üst kısmında bulunan, karides, somon ve yüzgeçli balıklar gibi türlerin üretimi de artmaktadır; bunun nedeni, gelişmiş ülkelerde bu türleri talep eden hazır bir pazar bulunmasıdır. (5)
Deniz kaynaklarının sürekli olarak küçülmesine ve aşırı avlanmaya maruz kalmasına karşın, akuakültürü, artan dünya nüfusunun giderek artan balık ihtiyacını karşılamak adına mükemmel bir çözüm olarak sunanlar oldukça yaygın. Ancak, bu endüstrinin gelişmesiyle, üretim yöntemlerinin yoğunlaşması eğilimi de görülüyor, özellikle de etobur türlerin üretimi bakımından. Bu da, hem çevre üzerinde pek çok ciddi olumsuz etki ortaya çıkardı, hem de insan hakları ihlallerine neden oldu. Okuduğunuz bu rapor, akuakültürün küresel endüstriye de yansıyan çevresel ve toplumsal açıdan önemli bazı etkilerini ele almaktadır. Öncelikle somon, orkinos, karides ve çiklit gibi türler üzerinde durulmaktadır. Bu vaka incelemeleri ile çevresel ve sosyal sorunların bazıları gözler önüne seriliyor; bu sorunlar, günümüzde akuakültürün sürdürülebilirliğine zarar vermektedir (Bölüm 2). Gelişmekte olan ülkelerde, hem üretim hem de işleme endüstrilerinin olumsuz sosyal etkiler yarattığı gözleniyor. Sorunlar, üreticilerin ve ürün işleyicilerin, yüksek oranda rekabetçi olan bir pazarda karlarını artırırken, tüketicilerin talep ettiği düşük fiyatları karşılama arzusundan kaynaklanıyor (Bölüm 2). Bazı türlerin beslenmesinde balık besini ve balık yağının kullanılması temel bir sorundur (Bölüm 3). Akuakültür için daha sürdürülebilir bir zemin yaratmak amacıyla, çevre üzerindeki diğer olumsuz etkiler de ele alınabilir (Bölüm 4 ve 5). Bölüm 6’da, akuakültür ürünlerinin sertifikalanması kısaca ele alınıyor. Akuakültürün bir noktada tamamen sürdürülebilir hale gelmesi gerekecek. Akuakültürün bunu başarması için, sıkı kurallar benimsemesi ve bunlara bağlı kalması gerekecek (Bölüm 7). Bu raporun daha kapsamlı ve tüm referansları mevcut hali şu internet adresinden indirilebilir:http://www.greenpeace.org/aquaculture-report. 2) Akuakültürün İnsanlar ve Doğa Üzerindeki Olumsuz Etkileri Aşağıdaki vaka incelemeleri kesinlikle kapsayıcı değildir. Bu incelemelerin amacı daha çok, akuakültür etkinlikleri ile ilgili geniş sorunların yelpazesini örneklemek ve akuakültür endüstrisinin sürdürülebilirlik iddialarına dair ciddi kuşkuları açığa çıkarmaktır. 2.1 KARİDES Habitatın Yok Edilmesi: Karides üretimi için yaratılan göletler binlerce hektar mangrove ormanı alanı ile sulak alanı yok etti. Filipinler (6), Vietnam (7), Tayland (8), Bangladeş (9), Ekvador (10) ve Brezilya dahil olmak üzere pek çok ülkede mangrove ormanlarında ciddi tahribat meydana geldi. (Şekil 3) Mangrove ormanları önemlidir çünkü bu ormanlar, çok sayıda deniz ve kara hayvanını destekler, sahil bölgelerini fırtınalardan korur ve sahil bölgelerinde yaşayan pek çok toplululuğun geçim kaynağı açısından önem taşır. Mangrove ormanları özellikle de, ticari açıdan önemli balıklar dahil olmak üzere, yavru deniz canlılarının barınağı konumunda olduğundan, yok edilmeleri, ticari balıkçılık açısından ciddi zararlara neden olabilmektedir (11, 12). Vahşi Yavru Türlerin Stok Olarak ToplanmasıBazı türler için akuakültür, vahşi doğadan yavru balıkların veya yavru kabukluların toplanmasıyla gerçekleştiriliyor. Örneğin, akuakültür endüstrisinin ihtiyaç duyduğu yavru karideslerin (bunların bilimsel adı postlarva’dır) ciddi bir bölümü kuluçka yuvalarında yetiştirilen karidesler olsa da, dünyanın pek çok yerindeki karides çiftlikleri hala vahşi doğada yakalanan yavru karideslere bağlı durumdadır. Vahşi doğadan yavru karideslerin toplanması nedeniyle, bazı doğal karides stokları artık aşırı düzeyde tüketilmiştir (13, 14). Daha da ötesi, yavru karidesler, her bir avlanma sırasında yakalanan canlıların sadece küçük bir oranını temsil edebilir, bu avlanmalar sırasında büyük oranda istenmeyen canlıların yakalanması (by-catch) ve diğer türlerin ölümü meydana gelebilir (bakınız metin kutusu 1). Bu durum, bölgesel biyoçeşitliliğe ciddi zararlar vermenin yanında, deniz kuşları ve sürüngenler gibi başka türlerin besinlerini de azaltmaktadır. METİN KUTUSU 1 Vahşi karides yavrularının toplanması sırasında zarar verilen canlı türleri · Bangladeş’te, toplanan her bir yavru kaplan karides başına, diğer türlere ait 12-551 adet karides larvası yakalandı ve öldürüldü, bunlara ek olarak, 5-152 adet balık larvası, 26-1636 ader makrozooplanktonik hayvan dahil yakalanıp öldürüldü. · Honduras’ta, bildirildiği kadarıyla yıllık 3.3 milyar yavru karidesin toplanması, diğer türlere ait tahmini 15-20 milyar kadar diğer yavrunun ölümüne sebep oldu. (13)· Hindistan’da Sundarbans bölgesinde, yavru kaplan karidesler toplam avın %0.25-0.27 kadarını oluşturmaktadır. Avın geri kalanı muazzam oranda yavru yüzgeçli balıklardan ve kabuklulardan oluşmaktadır; bunlarsa kıyılara atılmakta ve orada ölmektedir. (15) Hastalık Kontrolünde Kullanılan Kimyasallar Bakterilerin, mantarların, maya hücrelerinin ve diğer patojenlerin öldürülmesi için akuakültür kafeslerine çok çeşitli kimyasallar ve ilaçlar eklenebilmektedir. (16) Bu kimyasalların yakın civarda bulunan su canlılarına zarar verme olasılığı her zaman vardır. Antibiyotiklerin aşırı kullanımı da insanlarda hastalıklara yol açan bakterilerin bu ilaçlara bağışıklık kazanması açısından kamu sağlığı için risk oluşturmaktadır. Vietnam (17) ve Filipinlerdeki (18) karides çiftlikleri üzerinde yapılan araştırmalar, bakterilerin çiftliklerde kullanılan antibiyotiklere karşı bağışıklık kazandığını gösterdi. İçme Suyunun Tüketilmesi ve Tuzlanması İle Tarım Alanlarının Tuzlanması Karides üretimi yapılan gölcüklerde, karideslerin büyümesi açısından suyun optimum tuzluluk oranını korumak için, gölcüklere sık sık ciddi miktarda taze su beslemek gerekmektedir. Bu da ancak ya yer altı su kaynaklarından ya da yakın derelerden suyun pompalanması ile mümkün oluyor; bu da yerel taze su kaynaklarının tükenmesine neden olabilir. Buna ek olarak, aşırı su pompalama da, yakın denizlerden tuzlu suyun su kaynaklarına akmasına sebep olabilir. Bu da tatlı su kaynaklarının tuzlanmasına neden olur ve insanlar tarafından kullanılamaz hale getirir (19, 20). Örneğin Sri Lanka’da, sahilde, karides çiftlik bölgelerinde yaşayan insanların %74 kadarının artık ellerinin altında içme su kaynakları yoktur (21). Bunlara ek olarak, karides çiftlikleri nedeniyle, yakın bölgelerdeki tarımsal alanların tuzlanması ve bu nedenle hasadın düşmesi de mümkündür. Örneğin, tarımsal alanların karides çiftlikleri nedeniyle tuzlanması neticesinde Bangladeş’te çok yaygın hasat azalmaları bildirildi (22). İnsan Hakları İhlalleri Karides çiftlikleri pek çok yerde, daha önce çok sayıda insanın ortak alan olarak kullandığı sahil bölgelerine erişimi engellemiştir. Bu tür alanlarda genellikle resmi toprak hakları ve tapular açısından bir belirsizlik olduğu için, sonuçta insan topluluklarının geniş ölçekte yerlerinden edilmesi durumu yaşanmıştır. Bu durumlarda da genellikle bu topluluklara bir maddi tazminat veya üzerinde yaşayabilecekleri alternatif bir toprak sunulmamıştır (metin kutu 2’ye bakınız). Metin Kutusu 2. Karides çiftliklerinin oluşturulması sırasında el konulan topraklara dair vaka incelemeleri Endonezya’da bazı karides çiftliklerinin oluşturulması sürecinde, polisler ve hükümet kurumları tarafından desteklenen şirketler, topraklara zorla el koymuş ve bölgede yaşayan topluluklara ya yetersiz tazminat vermiş, ya da hiç vermemiştir. Buna benzer durumlar Sumatra, Maluku, Papua ve Sulawesi’den de bildirilmiştir. Ekvador’da, raporlara göre, binlerce topraklara zorla el konulması vakası yaşanmıştır. Bu vakalardan sadece %2 kadarı yasal zeminde çözüme ulaştırılmıştır. İddialara göre, nesillerden beri o bölgede yaşayanlara ait olan on binlerce hektar toprağa zorla el konulmuştur. Bu olaylar sık sık fiziksel kuvvet kullanımını ve askeri kuvvetlerden destek alınması gibi şiddet yollarını da içermiştir (21).1992-1998 yılları arasında Honduras’ın Fonseka Körfezinde ticari karides çiftçiliği yapan şirketlerin bölgedeki toprağa el koyması sebebiyle, sahilde yaşayan çok sayıda insan, geleneksel besin kaynaklarına ve balıkçılık yaptıkları yerlere erişim imkanını yitirdi (23). Bu endüstriye karşı yapılan şiddetsiz eylemlere karşı sık sık tehditlerle ve baskıyla karşılık verildi. Çevresel Adalet Kuruluşunun (Environmental Justice Foundation) bilgilendirmesine göre, şirketlerin güvenlik görevlileri ve karides endüstrisi ile ilişkili “uygulamacı”lar tarafından sık sık şiddete uğrayan protestocular, ayrıca uydurma gerekçelerle de tutuklandılar. En az 11 ülkeden gelen bilgilere göre, protestocuların öldürülmesi de söz konusu (bakınız şekil 4). (Sadece Bagladeş’te, akuakültürle ilgili ihtilaflar sonucunda yaklaşık 150 cinayet olayı olmuştur.) Bu gibi şiddet olaylarının failleri çok nadiren adalet önüne çıkıyor. 2.2 SOMON Besin Kirliliği Balık veya kabukluların üretildiği çiftliklerde oluşan organik atıklar, yenmemiş besinler, vücüt atıkları ve ölü balıklardan oluşmaktadır (24). Somon tarımında bu gibi atıklar kafeslerin yakın civarındaki su ortamına karışır. Bazı aşırı durumlarda, kafeslerde çok sayıda balık bulunması nedeniyle oluşan atıklar, hem tarımı yapılan balıkların hem de vahşi balıkların ölümüne neden olacak düzeyde oksijen düşmesine neden olabilmektedir. Daha yaygın görülen durum ise, yoğun somon yetiştirilen kafeslerin etrafında, biyoçeşitliliğin fark edilir ölçüde azalmasıdır (25). Örneğin, Kanada’da yapılan bir araştırma sonucunda, somon kafeslerinden 200 metre uzaklıkta deniz yatağındaki biyoçeşitliliğin azaldığı gözlendi (26). Şili’de, sekiz somon çiftliği civarındaki biyoçeşitliliğin en az yüzde 50 azaldığı görüldü. Atıklar aynı zamanda bitki besini olarak da işlev görebilir; su dolaşımının kısıtlandığı alanlardaki atıklar nedeniyle, belirli fitoplankton (mikroskopik suyosunları) ve filament suyosunu türleri büyük bir hızla büyüyebilir (27). Bunun sonucunda ortaya çıkabilecek suyosunlarının bazıları çok zararlıdır; bir dizi deniz canlısının ölümüne yol açabilirler ve kabuklu deniz hayvanları nedeniyle insanlarda zehirlenmelere yol açabilirler. Çiftlik Somonlarının Vahşi Doğaya Karışması Tehlikesi Çiftliklerde yetiştirilen Atlantik somonlarının genetik çeşitliliği vahşi Atlantik somonundan daha düşüktür (28, 29). Bu nedenle, çiftlik Atlantik somonları, vahşi somonlarla çiftleşirlerse, ortaya çıkacak nesiller, vahşi somona göre daha az dayanıklı olabilir ve vahşi doğa uyum sağlama açısından önem taşıyan genetik değişkenlik yeteneklerini yitirmiş olabilirler. İlk başlarda, kafesten kaçan somon balıklarının vahşi doğadaki koşullara uyum sağlayamayıp ölecekleri düşünülmüştü, fakat kaçan balıkların büyük bölümü yaşadı (yılda 3 milyon kadar tahmin ediliyor) (30), ve bu somonların şu anda Norveç, İrlanda, İngiltere ve Kuzey Amerika’daki vahşi somonlarla çiftleştmekte olduğu anlamına geliyor. Bu yeni nesil somon yavrularının vahşi doğada sağ kalma yeteneği daha az olduğu için, zaten tehlike altındaki somon nüfuslarının yok olması riski artıyor. Norveç’te, doğada üreyen somon nüfusunun yüzde 11-35 kadarının çiftliklerdeki somonlardan oluştuğu tahmin ediliyor; bazı nüfuslar için bu oran yüzde 80’i aşabiliyor (28). Çiftlik somonlarının doğaya karışmasının devam etmesi, somon nüfusunun orijinal genetik profilinin bir daha geri gelememesi sonucunu doğurabilir (31). Vahşi Atlantik somonunun, yaşadığı bölgelere karışan çiftlik somonları nedeniyle tehlikeyle karşılaşmasına ek olarak, Pasifik akıntılarına karışan Atlantik çiftlik somonları, Kuzey Amerika’da steelhead ve Güney Amerika’da galaxiid gibi başka yerel balık nüfuslarıyla rekabete girerek, onların besinlerine ve yaşam alanlarına ortak olmaktadır (28). Hastalık ve Parazitler Stok yoğunluğunun yüksek olduğu çiftlik kafeslerinde hastalıklar ve parazitler çok ciddi sorunlara neden olabiliyor. Çiftliklerin civarından geçen vahşi balık nüfusları da bu durumdan etkilenebiliyor. Somon çiftliklerinde dikkat çeken bir örnek, parazit deniz bitkileridir; bunlar somon derisi, mukus ve kanla beslenir ve bazı durumlarda balık ölümüne de yol açar. Britanya Kolombiyası’ndaki (32) ve Norveç’teki (31) çiftliklerden yayılan deniz bitkileri nedeniyle, vahşi somon nüfuslarının olumsuz etkilendiğine dair kanıtlar mevcuttur. Britanya Kolombiyası’nda yakın zamanda yapılan araştırmalar, çiftlikler nedeniyle yaşanan deniz biti enfeksiyonunun, önümüzdeki 4 nesil içerisinde yerel pembe somon nüfuslarının %99’unun yok olacağını gösteriyor (33). Eğer yaşanan enfeksiyonlar engellenmezse, bu türün yok olması neredeyse kaçınılmazdır. İnsan Hakları Açısından Sorunlar Batılı ülkelerdeki piyasaların talebi üzerine Güney Şili’de somon çiftlikleri 1980’lerin sonundan itibaren hızla çoğaldı (34, 35). 2005 yılında dünyadaki somon üretiminin neredeyse yüzde 40’ı, Şili’li üreticiler ve işleyicilerden kaynaklanıyordu (36). Bu hızla gelişen endüstrinin güvenlik sicili ise dehşet vericidir. Şili’deki balık çiftliklerinde ve işleme tesislerinde güvenlik koşullarının kötü olduğu, hatta hiçbir güvenliğin olmadığı yaygın bir şekilde bildirilmektedir (35, 36). Son 3 yılda 50’den fazla kaza sonucu ölüm gerçekleşti, bunların çoğu dalgıçlardı. Buna karşılık, dünyanın en büyük somon üreticisi olan Norveç’teki tesislerde tek bir ölüm vakası bildirilmedi (37). Şili’den bildirilen bilgilere göre, aynı zamanda, sektörde çalışan işçilere düşük maaşlar (ulusal yoksulluk sınırı civarında) ödeniyor, uzun çalışma saatleri uygulanıyor, kadınların annelik haklarına saygı gösterilmiyor ve kadınlar sürekli bir şekilde cinsel tacize maruz kalıyor (35, 36). 2.3 DİĞER DENİZ YÜZGEÇLİLERİ Deniz yüzgeçlilerinin akuakültürü gelişmekte olan bir endüstridir. Somon balıkçılık teknolojisinin gelişimi ve somonun piyasa fiyatlarındaki düşüş nedeniyle, üreticiler, daha değerli somon türlerini büyütmelerine öncülük ediyor. Günümüzde büyütülen türler arasında şunlar da yer almaktadır: (1) Norveç, Britanya, Kanada ve İzlanda’da Atlantik Morinası; (2) Kanada, Norveç ve Kuzeydoğu ABD’de mezgit, (3) Hawaii’de Pasifik Berberbalığı (Threadfin?), (4) Britanya Kolombiya’sı ve Washington Eyaletinde Anoplopoma fimbria; (5) Lutjanus analis; (6) Atlantik pisibalığı; (7) Kalkan; (8) levrek ve (9) Çupra (5),. Çoğu tür genellikle ağ ile sarılı alanlarda veya somon gibi kafeslerde yetiştirilmektedir. Diğer taraftan, Atlantik pisibalığı ve kalkan türleri genellikle kara üzerindeki tanklarda yetiştirilmektedir. Somon çiftiliklerinde yaşanan çevre sorunlarına benzer sorunların, bu “yeni” deniz türlerinin kafeslerde yetiştirilmesi sırasında da görülmesi olasıdır. Bazı durumlarda daha da ciddi sorunlar yaşanabilir. Örneğin morina balığı, Atlantik somonuna göre çok daha fazla atık üretir (28), bu da potansiyel besin kirliliği riski yaratmaktadır. Bu sorunun etkilerini azaltmak için kafesler, karadan uzak mesafelere, su hareketlerinin daha güçlü olduğu alanlarda kurulsa da, yine de başka olumsuz etkilerin görülmesi olasıdır. Somon akuakültüründe olduğu gibi, bu balıkların yetiştirilmesi sırasında hastalıkların vahşi balık nüfuslarına yayılması tehlikesi vardır. Eğer çiftliklerdeki balık nüfusları genetik olarak seçiliyorsa da, kafeslerden kaçan balıkların vahşi balıklarla rekabete girmesi ve onlarla çiftleşerek, genetik değişkenliği azaltması tehlikesi mevcuttur. 2.4 ORKİNOS ÇİFTLİKLERİ– AKDENİZ’DEN MAVİ YÜZGEÇLİ ORKİNOS’UN NESLİNİN TÜKETİLMESİ Kuzey mavi yüzgeçli orkinosunun şu anda Akdeniz’de aşırı avlanıyor olması, hem bu bölgedeki orkinos türünün geleceğini, hem de yüzlerce Akdeniz balıkçısını tehdit ediyor. Bu türün ticari açıdan sonunun gelmesinin an meselesi olduğuna dair ciddi kaygılar var. (38). Greenpeace 1999 yılında, Akdeniz’deki mavi yüzgeçli orkinos nüfusunun azalması ile ilgili bir rapor yayınladı (39). Bu raporda son 20 yılda orkinosların stok biyokütlesinin (toplam ağırlık) %80 kadarının yok olduğu belirtiliyordu. Buna ek olarak her avlanma sezonunda muazzam miktarlarda yavru orkinos yakalanmaya devam ediliyor. O tarihte Greenpeace, mavi yüzgeçli orkinos türünün karşılaştığı başlıca tehditin, IUU (Illegal, Unreported and Unregulated) balıkçılık; yani yasadışı, kayıtsız ve denetimsiz balıkçılık, yani “korsan balıkçılık” olduğunu belirtmişti. Korsan balıkçılık, yasalar dışında ve bildirimsiz yapılmaktadır, başka bir deyişle, okyanuslardan balıkların çalınması sürecidir. Bu olay ciddi ve yaygın bir küresel sorun haline geldi, deniz biyoçeşitliliğini tehdit etmeye başladı ve sürdürülebilir balıkçılığın tesis edilmesi önünde ciddi bir engel oldu (40, 41). Bundan 7 yıl sonra, 2006’da, Greenpeace tarafından yapılan ek araştırmalar, orkinos türüne yönelik tehditlerin daha da arttığını gösterdi (38). Korsan balıkçılık hız kesmeden devam ediyordu, üstelik artık, Akdeniz ülkelerinde giderek artan sayıdaki orkinos çiftliklerine balık sağlamak gibi yeni bir teşvik edici neden daha eklenmişti. Orkinos yetiştiriciliğinde, balıklar canlı olarak yakalanır ve kafeslerde suni olarak beslenir. Kilo alan balıklar daha sonra öldürülerek özellikle Japonya gibi ülkelere satılır. 1990’ların sonlarında başlayan orkinos yetiştiriciliği 2006 yılına kadar 12 ülkeye yayıldı (bakınız şekil 5). Bugün, orkinos balıkçılığında yönetim bozukluklarından dolayı Akdeniz’den her yıl kaç adet orkinosun yakalandığı hakkında bilgi sahibi değiliz. Fakat en azından, yasal kotanın çok üzerinde avlanma yapıldığı açıkça ortada. Örneğin, 2005 yılı sayılarına bakıldığında, 44,000 tondan fazla orkinosun Akdeniz’de yakalandığı tahmin edildi. Bu sayı, öngörülen av kotasından %37.5 fazlaydı, daha da kötüsü, bilimsel temelde tavsiye edilen avlanma oranının ise neredeyse %70 üzerindeydi. Orkinos çiftliklerinin toplam kotası, izin verilen toplam avlanma kotalarının üzerinde. Bu da bölgede yasa dışı avcılığı açıkça teşvik ediyor. Bu sektördeki gelişmeler incelendiğinde, orkinos çiftliklerinin yasa dışı balık avcılığı ile desteklendiği görülüyor (38). 2.5 TILAPIA Yabancı Türlerin Ortama Karışması Yeni bir tür, yerlisi olmadığı bir ekosisteme eklendiğinde, düzenli bir şekilde çoğalabilir, lakin bu çoğalma yerel türleri olumsuz şekilde etkiler (42). Tilapia türü “yabancı türlerin bir ortama eklenmesi” konusunda verilebilecek çok güzel ve çarpıcı bir örnektir. Akuakültür alanında en büyük öneme sahip 3 tür tilapia vardır: Nil tilapiası, Mozambik tilapiası ve mavi tilapia (43). Bu tatlı su balıkları Afrika ve Orta Doğu’ya özgü canlılar olmalarına rağmen, akuakültür sayesinde artık 85 farklı ülkede yetiştiriliyorlar. Şu anda dünyada, sayısal temelde ele alındığında, sazandan sonra en sık yetiştirilen balık tilapia türüdür (44). Tilapia balıkları, yetiştirildikleri bölgelerde kafeslerden kaçarak, yeni yaşam alanlarını başarılı bir şekilde işgal etmiştir. Bunun sonucunda dünyanın değişik noktalarında yaygın bir şekilde çoğalan yabancı bir tür haline gelmiştir. Tilapia balıkları, yerlisi olmadığı yaşam alanlarına girdiğinde, hem yerli canlıların yavrularıyla beslendiği, hem de yavruların yaşam alanı olan bitkileri yediği için, yerli balık türlerini tehdit eder. Tilapia balığının, yerlisi olmadığı alanları işgalinin olumsuz etkilerine dair şu tip örnekler bulunuyor:1) Nevada ve Arizona’da yok olma tehlikesi altındaki bir balık nüfusunun azalması2) Madagaskar’da yerel bir balık nüfusunun azalması3) Nikaragua ve Kenya’da, yerel Çiklit türlerinin nüfuslarında azalma4) Meksika’daki Chichincanab Gölüne kaçan tilapiaların üremesi ve yerel balık türlerinin nüfuslarının azalması pahasına, gölün baskın türü haline gelmesi (44). 3. Balık Etinin ve Balık Yağının Yem Olarak Kullanılması / Bycatch Akuakültürde kullanılan balık eti ve balık yağı büyük ölçüde hamsi, ringa balığı ve sardalya (büyükçe sardalyalar ateş balığı olarak da bilinir) gibi ”endüstriyel balıkçılık” denen yolla edinilen küçük yağlı balıklardan elde edilir. Akuakültür metodları yoğunlaştıkça, yem kaynağı olarak balık eti ve yağına bağımlılık artış göstermeye başladı. Özellikle etçil hayvanlar elde etmek için yapılan çiftçilik, sentetik yiyecekleri vahşi yaşamda beslenilen doğal avlara benzetebilmek için kullanılan balık eti ve balık yağına büyük ölçüde bağımlıdır. Etçil Hayvan Çiftçiliği: Net Bir Protein Kaybı Akuakültür endüstrisi sürekli olarak, faaliyetlerinin, dünya balık kaynaklarının sürdürülebilir geleceğini garanti etmek açısından kilit öneme sahip olduğunu ve aşırı tüketime maruz kalan deniz kaynaklarının üzerindeki baskıyı rahatlatacağı fikrini destekledi. İşin aslı, etçil balıkçılıkta ve karidesçilikte, doğadan avlanan balık girdisi, çiftlikte elde edilen balık çıktısını kayda değer miktarda aşmaktadır, çünkü dönüştürme verimlilikleri yüksek değildir. Mesela; üretilen her 1 kilogram somon balığı, başka balıklar veya karidesi beslemek için 2.5 ila 5 kg arasında vahşi balık kullanılmaktadır.45 orkinos çiftçiliğinde, besin olarak kullanılması gereken vahşi balık miktarının üretilen ton balığına oranı daha da fazladır: 1 kg çiftlik balığı için 20 kg yem balık.46 Sonuçta etçil türler için yapılan çiftçilik, balık proteini kazancından ziyade net bir kayıpla sonuçlanıyor. Yani, etçil türlerin çiftçiliği, vahşi balık stokları üzerindeki baskıyı azaltmak yerine, farklı türlerden de olsa, yine vahşi balık stokları üzerindeki baskıyı artırıyor. Akuakültürün daha da yoğunlaşması ve balık akuakültürünün yaygınlaşmasıyla birlikte; balık eti ve balık yağı talebinin mevcut sürdürülemez arzı geride bırakması muhtemeldir. Sürdürülemez Balıkçılık...Endüstriyel balık stokları da dahil olmak üzere, birçok küresel deniz balık stoğu şu anda sürdürülemez bir şekilde tüketime maruz kalıyor. Bu konuda diğer deniz türleri için de kaygılar mevcuttur çünkü endüstriyel balıkçılar tarafından avlanan balıklar, deniz ekosistemlerinde hayati bir rol oynuyorlar. Bu balıklar; başka birçok balık türünün (ticari öneme sahip türler de dahil), deniz memelilerinin ve deniz kuşlarının avıdır. Endüstriyel olarak balıkçılığı yapılan türlerin aşırı avlanmaları, bazı deniz kuşlarının üremeleri üzerinde olumsuz etkilere yol açtı (metin kutusu 3'e bakınız). Endüstriyel olarak avlanan bazı önemli balık türleri üzerinde yapılan bir değerlendirme; büyük ölçüde, bu alanlardaki balıkçılığın kesinlikle sürdürülemez olduğu sonucuna vardı.47 Başka bir araştırma da, balık stoklarının tamamen tüketilmiş ya da aşırı tüketilmiş olarak görülmeleri gerektiği gösterdi.48 49 Sonuç olarak, akuakültürün balık eti ve balık yağına olan bağımlılığını azaltması acil bir ihtiyaç haline gelmiştir. METIN KUTUSU 3 - Endüstriyel balıkçılığın deniz kuşları üzerindeki olumsuz etkisi· 1960’ların sonlarında Norveç'teki ringa balığı stokları aşırı avlanma sonucu çöktü. Stoklar 1969-1987 arasında düşük seviyede kaldı ve bu durum da, yiyecek yetersizliği sebebiyle, kutup martılarının üreme başarılarında ciddi ölçüde olumsuz etkiye yol açtı50.· Kuzey Denizi'ndeki kumbalıklarının son yıllarda aşırı avlanmakta oluşlarının siyah bacaklı martıların üreme başarıları üzerinde olumsuz etkisi oldu51. Bu kuşları ve kutup martılarının yerel nüfusunu korumak için 2000 ile 2004 yılları arasında İskoçya'nın doğusunda balıkçılığın durdurulması önerildi. Akuakültürde Balık eti ve Balık yağına talepAkuakültür yaygınlaştıkça ve yoğunlaştıkça, akuakültür endüstrisi tarafından kullanılan balık eti ve balık yağı miktarı yıllar boyunca artış gösterdi. 2003 yılında bu endüstri, dünyadaki toplam balık eti üretiminin %53'ünü ve balık yağı üretiminin %86'sını kullandı52. Akuakültürde artan balık eti ve balık yağı talebi -kendi başına tartışmalı bir konu olmak üzere- hayvancılıktaki kullanımın bu sektöre yönlendirilmesiyle karşılandı. Şu sıralarda, balık etinin ve balık yağının hayvancılıktaki kullanımı, giderek artan şekilde, kümes hayvanlarının ve domuzların yetiştirilmeleriyle sınırlandırılıyor. Önceleri sert margarinlerin ve pastane ürünlerinin imalatında kullanılan balık yağı şimdi büyük ölçüde hayvancılığa yönlendirilmiş durumda53. Şekil 6, 2003'te küresel ölçekte başlıca türlerce akuakültür yem bileşeni olarak kullanılan balık eti tahminlerini betimliyor. Her ne kadar son yıllarda akuakültürde yem olarak kullanılan balık etinin yerine bitkilerden elde proteinleri koymaya yönelik bir trend ortaya çıktıysa da, etçil türlerin diyetlerinde kullanılan balık eti ve yağının miktarı hala yüksek bir seviyede. Üstelik bu trendin gelişim hızı yavaş olduğu için, üretilen etçil balıkların sayısındaki artıştan doğan balık eti kullanımını karşılamaya bile yetemedi. Örneğin, 1997-2001 arasında, üretilen bir birim somon balığını beslemek için gereken vahşi balık miktarı %25 azalırken, toplam somon balığı üretimi %60 arttı: Bu durum, dönüşüm verimliliğindeki gelişmelerin çoğunlukla gölgede kalmasına neden oldu. Gıda güvenliği sorunlarıDeniz türlerinden elde edilen balık eti ve balık yağının akuakültürde kullanımının insanların gıda güvenliği üzerinde de etkileri var. Örneğin, Güneydoğu Asya'da ve Afrika'da, endüstriyel balıkçılığın hedef almakta olduğu açık deniz balıkları, insan beslenmesi açısından önem taşıyor54. İnsan topluluklarının nüfusu arttıkça bu balıklara talebin artması muhtemel, ki bu da onları hem akuakültür hem de doğrudan tüketim yoluyla baskı altına sokacak55. Dahası, avlanma sırasında ağa takılan (uygunsuz bir biçimde ”değersiz balık” olarak adlandırılan) ve balık eti üretiminde kullanılan ekonomik değeri düşük balıklar, aslında gelişmekte olan ülkelerdeki insanlar için önemli bir besin kaynağı durumunda56. ”Değersiz balıklar”ın akuakültürde kullanımı, bu balıkların fiyatlarını, kırsal bölgede yaşayan fakir insanların karşılayamayacağı şekilde arttırıyor52. Bu etkenleri göz önünde tutarak, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO - Food and Agriculture Organization) akuakültür üretiminde önde gelen ülkelerin hükümetlerine, ”değersiz balık”ların yüksek değerli balık yetiştirilmesinde yem olarak kullanılmasını yasaklamalarını önerdi. 4. Daha sürdürülebilir yemlere doğru ilerlemek Akuakültür endüstrileri büyük ölçüde, kültür balıklarına yem imalinde kullanılan vahşi balıkların yakalanmasına bağımlıdır. Bu durumun, sınırlı bir kaynağın yoğun ve genel olarak sürdürülemez kullanımı olduğu yaygın olarak kabul edilmektedir. Bunun neticesinde, akuakültür endüstrisi, bitkisel temelli yem maddelerinin değerlendirilmeleri ve daha çok kullanılması ile, balık eti ve balık yağına bağımlılığın azaltılması gerektiğini kabul etmiştir. Bitkisel yemler zaten akuakültürde besin maddesi olarak kullanılıyor. Kullanılan ve/veya özellikle gelecek vaadeden bitkisel yemler arasında soya fasulyesi, arpa, kanola, mısır, pamuk tohumu, bezelye ve bakla bulunuyor57. Eğer bitkisel yemler akuakültürde kullanılacaklarsa, gözden kaçırılmaması gereken nokta şu ki, bu durumun sürdürülebilir olabilmesi için o bitkilerin sürdürülebilir tarım yoluyla elde edilmeleri gerekir. Sürdürülebilir tarım; tanım itibariyle, genetiği değiştirilmiş (GDO) ekinlerin kullanımını dışlar. Genetiği değiştirilmiş ekinler, birçok çevresel etki potansiyeli ve GDO olmayan ekinlerin genetik kirlenmesi ile ilişkilidir, ve gıda güvenliği alanında hala çözülmemiş olan birçok kaygıya neden olmuşlardır58. Bazı otçul balıklar ve hem etçil hem otçul beslenen balıklar için; balık büyümesi ve elde edilen ürün seviyesi üzerinde olumsuz etki yaratmadan, beslenmede kullanılan balık etini tamamen bitkisel yemlerle değiştirmek mümkün olmuştur52. Böyle türlerin bu şekilde yetiştirilebilmesi, yemlerin kendilerinin sürdürülebilir tarımla üretilmesi şartıyla, akuakültür için daha sürdürülebilir bir gelecek olduğuna işaret ediyor. Etçil türleri beslemek daha sorunlu görünüyor. Beslenmede balık eti ve balık yağı en az %50 düşürülebiliyor, ama bitki içeriğinin tamamen ikamesi ticari üretim için henüz mümkün olmadı. Sorunlar arasında şunlar da var: Bitkilerde, anti-besinsel etkenler olarak bilinen, balıklar için elverişli olmayan bazı bileşenlerin bulunması ve bazı zaruri yağ asitlerin (Omega-3) yetersizliği29 52. Yağlı balıklar insan beslenmesinde önemli bir omega-3 yağ asidi kaynağı olarak görülür; ama balıkların yalnızca bitkisel yağ temelli diyetlerle beslenmeleri, etlerinde bu yağın miktarını azaltır. Öte yandan, son araştırmalar gösterdi ki; kesim zamanlarından hemen önce yeniden balık yağına dönüş yapıldığı takdirde, balık yağı girdisi bitkisel yağlarla azaltılabilir59. Deniz karidesleri üzerine yapılan en son araştırmalar, beslenmede balık etinin yerine büyük ölçüde bitkisel içerik konulmasının mümkün olabileceğine işaret ediyor; ancak bu konuda ilave çalışmalar yapılması gerekiyor. (60, 61) Bazı akuakültürler, özellikle de ”organik” olarak sınıflandırılanlar, yem olarak balık kırpıntılarını -balıkların insan tüketimi için kesilmeleri ve işlenmeleri sırasında oluşan parçaları- kullanıyorlar. Bir atık ürününün kullanılması bakımından bu süreç, normal balık eti kullanımından daha sürdürülebilir durumdadır. Öte yandan, balık kırpıntılarının geldiği balıkçılık alanının kendisi sürdürülebilir değilse, balık kırpıntılarının kullanılması sürdürülebilir sayılamaz, çünkü bu durumda, balıkların aşırı tüketilmesi döngüsüne katkıda bulunmaktadır. 5. Sürdürülebilir Akuakültür Sistemlerine Doğru İlerlemek Akuakültür operasyonlarının sürdürülebilir üretime doğru ilerleyebilmesi için, endüstrinin, kullandığı yöntemlerin doğal ve sosyal çevre üzerindeki etkilerini her açıdan tanıması ve bunlarla ilgili sorumluluklarını yerine getirmesi gerekmektedir. Bu durum da esas olarak, endüstrinin, üretim faaliyetlerinden doğan sorunları (atıkların elden çıkarılması gibi) çevre üzerine yüklemesinin artık söz konusu olamayacağı anlamına geliyor. Bu da, kapalı üretim sistemleri oluşturmaya yönelmek anlamına geliyor. Örneğin, besin nedeniyle oluşan kirliliği önlemek için, bu atıkların içerisinde yer alan besleyici maddelerin yararlı bir şekilde kullanılması için yollar üretilebilir. Bu alanda örnek olarak, bütünleştirilmiş çoklu-tropik akuakültür (IMTA) (4 numaralı kutuya bakılabilir), aquaponik ve bütünleştirilmiş pirinç-balık yetiştirme sistemleri gösterilebilir. METİN KUTUSU 4 IMTA, yani bütünleştirilmiş çoklu-tropik akuakültür sistemlerinde, deniz yüzgeçlileri ve karides gibi beslenen türlerden elde edilen organik atıklar, deniz yosunu ve kabuklu deniz ürünleri gibi yetiştirilen diğer türler için yem olarak kullanılıyor (bakınız 5. şekil). Örneğin İsrail’deki ticari bir IMTA çiftliğinde, mercanbalığı yetiştiriliyor ve besin yönünden zengin atıkları deniz yosunları yetiştirmekte kullanılıyor. Yosun ise ticari olarak satılabilen Japon abalonlarının beslenmesinde kullanılabiliyor1. Geliştirilmekte olan diğer sistemlerde ise, deniz yosununun kendisi ticari olarak bir değere sahip olabilir. 2,3 Aquaponik sistemlerde, balık çiftliklerinden gelen atık sular, sebze, bitki ve/veya çiçeklerin büyümesi için bir besin kaynağı olarak kullanılıyor. Ticari olarak var olan bir aquaponik sisteminde, tilapia balığı kara üzerindeki tanklarda yetiştiriliyor ve bu tanklardan elde edilen atık su, seralardaki sebzelerin (topraksız olarak) yetiştirilmeleri için kullanılıyor4. Hollanda’da yer alan Happy Shrimp (Mutlu Karides) isimli bir şirket, sebzelerin yetiştirilmesi için kısmen çiftliklerinden elde ettikleri atıkları kullanıyor. Karidesler, yüksek oranda bitkisel protein içeren akuakültür yemine ek olarak deniz yosunları ve bakterilerle de besleniyorlar. Karidesler, çevresel olarak sürdürülebilir şekilde ısıtılan seralarda yetiştirilirler ve hiçbir yavru karides doğadan yakalanmaz...
Sevgiyle kalın.Yeşim Güriş
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder